Interview

‘Oplossing voor stikstofprobleem beslist niet moeilijk te realiseren’

Door Reinoud Schaatsbergen


De stikstofproblematiek zorgt al maandenlang voor veel ophef in Nederland. Zelfs met de in november aangekondigde maatregelen dreigen er veertig procent minder woningen gebouwd te worden door de stillegging van de bouwsector. Er moet íets gebeuren. Volgens Bob Ursem, onderzoeker en directeur van de botanische tuin van TU Delft, is de sleutel daarvoor allang binnen handbereik.

Korstmosindicator

“Met name ammoniak heeft direct invloed op onze gezondheid,” vertelt Ursem. “Het tast bijvoorbeeld borstvoeding aan, en dus het nageslacht, maar ook irriteert het de luchtwegen. Verder treedt er bodemverzuring op omdat ammoniak in water wordt omgezet naar nitraat, wat leidt tot verlies van biodiversiteit.” Vooral korstmossen lijden onder de stikstofdepositie, laat hij weten. “De echte korstmoswoestijnen, zoals de Gelderse Vallei en de Peel, zijn dan ook fantastische indicatoren van grote bronnen van ammoniak en, in mindere mate, stikstof.”


Hoe vangen we het af?

Volgens Ursem draait het hele probleem rond de veehouderijen. Dat begint bij ammoniak (NH3). “Het feit dat dieren op stal staan, betekent dat urine met mest wordt vermengd en dat veroorzaakt ammoniakgas,” vertelt de wetenschapper. “Idealiter voorkomen we dat de urine met het mest mengt, maar daarvoor moet het vee kunnen weiden. Met negenhonderd varkens of dertigduizend kippen op één stal kun je dat niet kwijt. De landbouwsector is de pan uitgegroeid.”


Ursem heeft daarom een nieuwe techniek ontwikkeld die de (voorlopig onvermijdelijke) ammoniakproductie afvangt. Dat werkt als volgt: “Door water bloot te stellen aan een hoge voltage ontstaan er microwaterdruppels, eigenlijk een heel verfijnde mist. Als je deze druppels een elektrische lading meegeeft, kunnen ze ammoniak afvangen. Dan krijg je ammonium hydroxide. Dat is iets interessant, wat dat kun je binden tot salmiak, de basis voor veel soorten drop.”

Bob Ursem, onderzoeker en directeur van de botanische tuin van TU Delft.


Foto boven: De afwezigheid van korstmossen is een indicator van grote bronnen van ammoniak- en stikstofdepositie.

Gaswassen

Deze methode heet gaswassen en die is niet nieuw. Veel boeren hebben al gaswassystemen in hun stallen geïnstalleerd, maar volgens Ursem zijn die niet voldoende doorontwikkeld. “In huidige systemen is de absorptiewaarde van de waterdruppels te laag. Ze vangen maar tien tot misschien vijftig procent ammoniak af. We hebben concreet aangetoond dat onze unit 99,99 procent kan afvangen.”


Het systeem van Ursem kan zowel ammoniak afvangen als de resulterende hydroxide laten binden met zoutzuur om salmiak te creëren. Zo heeft de boer het gehele proces in handen. “En dat proces is ongelooflijk snel. Qua vermogen kost het maar een paar watt. Uitgerekend ben je een paar duizend euro per stal kwijt om dit systeem te installeren. Geloof me, in de context van dit serieuze probleem in deze belangrijke en fors gesubsidieerde sector is dat maar een kleine investering.”

Stikstof afvangen

Ook stikstofoxiden kunnen worden afgevangen en omgezet in een bruikbaar product. “Je wil eerst dat beide vormen – stikstofmonoxide (NO) en stikstofdioxide (NO2) – worden gemengd tot NO2. Daar hebben we een techniek voor ontwikkeld. Vervolgens kun je die stikstof binden met kaliumhydroxide om kaliumnitraat te maken, wat gebruikt kan worden als meststof. Zo los je niet alleen een probleem op van de sector, je vult hem aan met een economisch aantrekkelijk product. Daarmee kun je de hele zaak sluiten.”


De hamvraag is natuurlijk: op welke termijn kunnen deze ontdekkingen voor verandering zorgen? Snel, zegt Ursem, heel snel: “De boeren kunnen binnen nu en twee jaar gefaciliteerd worden om deze systemen te installeren. Wat er met de restproducten gebeurt, de salmiak en het kalium, kan daarna met de industrie worden afgesproken. Het is niet moeilijk dit te realiseren, beslist niet.”


Afwachten

Ursem schat dat een opgewaardeerd gaswassysteem per stal zo’n tweeduizend euro kost, uitgaande van het huidige aantal stallen. Die kunnen in samenwerking met de bestaande gaswasleveranciers worden ontwikkeld. Of dat gefinancierd wordt, is een besluit dat bij de politiek ligt. “We zullen moeten afwachten. Als ze verstandig zijn, doen ze het, want die kosten staan niet in verhouding tot de problematiek waar we voor staan,” zegt Ursem.

Het verlagen van de maximumsnelheid op snelwegen naar 100 km p/u is volgens Ursem een tijdelijke maatregel, bedoeld om draagvlak te creëren bij de landbouw.

Verkeer of landbouw?
In november besloot het kabinet onder andere dat de maximumsnelheid op snelwegen wordt verlaagd van 130 kilometer naar 100 kilometer per uur. Een slimme keuze, vindt Ursem: “Het is de makkelijkste maatregel om de bouw weer op gang te krijgen. Bouwend Nederland heeft daar een reductie van 0,6 procent voor nodig en dat wordt bereikt met die maatregel. Daarmee pakt het kabinet het verkeer aan, wat rust en draagvlak creëert voor de boeren. Nu is de landbouw weer aan de beurt.” Volgens het RIVM was de landbouw in 2018 verantwoordelijk voor het grootste deel van stikstofdepositie in ons land (46 procent).

Bacteriën tegen stikstof

Buiten de landbouwsector om valt ook winst te behalen om de stikstofdepositie te reduceren. “Onze lucht bestaat van nature uit circa tachtig procent stikstof. Die belasting willen we ook naar beneden brengen,” zegt Ursem. “Daar kun je specifieke planten voor inzetten. Kroosvarens (Azolla filiculoides) hebben bijvoorbeeld een extreem hoog gehalte aan rhizobium bacteriën, die zo’n 480 kilo stikstof per jaar kunnen binden.” Kroosvaren zijn bovendien inheemse planten – je herkent ze aan de roodgekleurde sloten – en zijn dus gemakkelijk in te zetten. Ook bomen helpen mee aan stikstofbinding. “Elzen, bijvoorbeeld, bevatten de Frankia-bacterie. Die kunnen naast fijnstof ook ongelooflijk veel stikstof afvangen.”

Kroosvarens kleuren water rood en zijn vaak te herkennen in sloten.