De wetenschap achter de gezonde leefomgeving
Welke invloed heeft de fysieke leefomgeving op je gezondheid? Een flinke strandwandeling kan je hoofd leegmaken, een rondje rennen door het bos net zo. Althans, dat denken we. Psychologie van de koude grond of wetenschappelijk bewezen? We vroegen het aan onderzoeker Jolanda Maas.
Tekst: Manon van Ketwich
Jolanda Maas
“De fysieke leefomgeving kan op verschillende manieren invloed hebben op je gezondheid”, vertelt Jolanda Maas. Ze is gedragswetenschapper en werkt als universitair hoofddocent aan de sectie Klinische Psychologie van de Vrije Universiteit Amsterdam. “Veiligheid speelt een rol. Het risico op letsel uiteraard, maar ook het feit of je ergens heen durft te gaan. Verder is de beweegvriendelijkheid van invloed op je gezondheid, maar ook de voedselomgeving. Is er een McDonalds in de buurt of niet?”
Drie maatschappelijke opgaven
De aanwezigheid van groen heeft, bijna vanzelfsprekend, ook een positieve invloed op onze gezondheid. De belangrijkste factor in de fysieke leefomgeving? Wetenschapper Maas durft dat niet met stelligheid te beweren. “Maar wat mooi is aan het inzetten van groen is dat je met één instrument de gezondheid op veel verschillende manieren kunt stimuleren. We zien daarbij dat de laatste paar jaren de aandacht voor groen sterk is toegenomen, omdat het een rol kan spelen bij drie maatschappelijke opgaven: gezondheid, biodiversiteit en het klimaat.”
Groen heeft op verschillende manieren invloed op de gezondheid van mensen. Ten eerste verlaagt het stress. “Dat is waarschijnlijk deels evolutionair bepaald. Doordat we vroeger hebben moeten overleven in een natuurlijke omgeving, associeert ons brein die omgevingen die toen overleven stimuleerden met iets positiefs. Maar het zou ook wel eens aangeleerd kunnen zijn dat groen en een natuurlijke omgeving stressverlagend zijn. We verbinden het namelijk aan vrije tijd, de tijd wanneer we ontspanning zoeken, terwijl een grijze, verstedelijkte omgeving ons doet denken aan werk.”
“Het stimuleren van een gezonde leefstijl krijgt een steeds belangrijkere plek en ook de natuur krijgt daar steeds meer een plek in. Het begint dus te veranderen. Zo zijn er verspreid over Nederland verschillende huisartsen die wandelen in de natuur met hun patiënten.”
De tuin onderhouden
Een tweede kenmerk van natuur is dat het gezond gedrag bevordert. “Het nodigt uit tot bewegen en je slaapt er beter door. Ook eten mensen die in aanraking komen met een moestuin gezonder. Tot slot bevordert het onze sociale contacten. Als je een voortuintje hebt, zul die die moeten onderhouden. Je komt op die manier sneller in contact met buren of voorbijgangers.”
Het derde voordeel schuilt in de biologie. “Blootstelling aan de stoffen en bacteriën die door planten en bomen worden afgescheiden, de zogenaamde macro- en microbiota, versterken ons immuunsysteem.” En dan is er nog de omgeving zelf, het vierde voordeel van een groene leefomgeving. De aanwezigheid van natuur impliceert namelijk vaak de afwezigheid van zaken die een negatieve invloed hebben op onze gezondheid: luchtvervuiling, hittestress en geluidshinder.
Ingewikkeld onderzoek
Het lijkt dus eenvoudig. Voeg veel groen toe in steden en we zullen allemaal een stuk gezonder door het leven gaan. Of is het niet zo simpel? “We hebben nog relatief weinig onderzoek waarin echt is gekeken of als je een wijk groener maakt, mensen echt gezonder worden. Dat is natuurlijk ook wel echt ingewikkeld onderzoek, omdat er veel factoren zijn naast de omgeving die gezondheid kunnen beïnvloeden. Maar afgaande op bijvoorbeeld het bewijs voor de stressherstellende werking van contact met natuur en de additionele voordelen van bewegen in natuur zou ik wel durven beweren het vergroenen van steden een positief effect heeft op de gezondheid van mensen”, stelt Maas. “Sowieso ben je er niet met alleen het vergroenen van de omgeving. Je zult mensen moeten verbinden met het groen. Niet alleen ernaar kijken, maar ervaren.”
Kortom, we moeten naar buiten. Het bos in, met de handen in de modder van de moestuin, onderwijs krijgen op het groene schoolplein. En eigenlijk weten we allemaal best dat bewegen en buitenlucht goed voor ons is. Maar hoe denkt de medische wereld daar over? In Schotland kunnen artsen natuur voorschrijven als medicijn tegen zaken als een te lage bloeddruk, stress en hartziekten.
Ook in Canada gebeurt dat al, daar krijgen patiënten een gratis Parks Canada Discovery Pass, waarmee ze gratis natuurparken kunnen bezoeken als onderdeel van het behandelplan. In Nederland wordt dit ook steeds meer opgepakt, weet Maas. “Het stimuleren van een gezonde leefstijl krijgt een steeds belangrijkere plek en ook de natuur krijgt daar steeds meer een plek in. Het begint dus te veranderen. Zo zijn er verspreid over Nederland verschillende huisartsen die wandelen in de natuur met hun patiënten. Ook zijn er initiatieven vanuit bijvoorbeeld Allesisgezondheid, Nature for Health en IVN Natuureducatie waarin zorgprofessionals handvatten aangereikt krijgen over waarom en hoe natuur ingezet kan worden ten behoeve van de gezondheid van patiënten.”
Cultuuromslag in medische wereld
Om natuur op recept, zoals in Schotland en Canada, in Nederland gemeengoed te maken, moet de kennis over het belang van natuur breder gedeeld worden en is het belangrijk om samen met zorgprofessionals na te gaan hoe ze natuur een plek kunnen geven in de zorg. Ook moet er meer gedegen onderzoek komen naar wat het inzetten van natuur daadwerkelijk oplevert voor patiënten. Het inzetten van natuur vraagt om een behoorlijke cultuuromslag in de medische wereld. “Als we bijvoorbeeld kijken in de mentale gezondheidszorg dan wordt psychotherapie het meest binnen gegeven, maar waarom zouden we dit niet buiten doen al wandelend in een groene omgeving? Dat gebeurt al wel, maar is niet standaard. Om dit standaard te maken, zullen gewoontes doorbroken moeten worden. Je kunt het vergelijken met de invloed die de pandemie op vergaderen heeft gehad. In plaats van in de auto te stappen voor elke meeting, doen we nu veel meer online.”
Dat groen in de stedelijke omgeving een positieve invloed heeft op de gezondheid is in de afgelopen jaren steeds meer onderzoek en lijkt toch wel bewezen. Bovendien lijkt het erop dat de mensen die het het meeste nodig hebben, het meeste baat hebben bij de natuur. “Mensen met een lagere sociale status en die meer behoefte hebben aan herstel van stress hebben bijvoorbeeld meer profijt van contact met natuur, waarschijnlijk omdat bij hen ook de meeste winst te behalen is. Datzelfde geldt voor jongeren en ouderen, omdat die zich relatief vaker in de stedelijke omgeving bevinden.” Dat is meteen de reden waarom Maas dichtbij huis zou beginnen met vergroenen. “Ik zou beginnen bij de tuinen van mensen zelf, en dan steeds een stapje verder gaan. Ik zou kijken naar plekken waar mensen zich veel bevinden. Op school dus, woonzorgcentra, bedrijventerreinen. Hoe je te werk gaat, hangt af van de uitdagingen die op zo’n plek leven. Wonen er veel mensen met overgewicht, maak dan de omgeving beweegvriendelijker. Is er veel wateroverlast, probeer daar wat aan te doen.”
Meer lezen over dit onderwerp? Bekijk de volgende links eens!