Auteur: Manon van Ketwich
Quick Scan: Kritische blik op functioneren lokale democratie
Hoe staat het met de lokale democratie in gemeenten? Hoe verloopt het samenspel tussen college, raad, ambtelijk apparaat en de inwoners? Om hierachter te komen is de Quick Scan Lokale Democratie ontwikkeld. Gemeente Zwolle is een van de partijen die haar eigen functioneren onder de loep neemt.
“De Quick Scan Lokale Democratie is eigenlijk een follow up van een programma dat in de vorige kabinetsperiode al is begonnen”, vertelt Abassin Nessar, Senior beleidsmedewerker bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Projectleider Quick Scan Lokale Democratie. “Binnen Democratie In Actie hebben we samen met een aantal gemeenten deze tool ontwikkeld, niet vanuit het idee van toezicht, maar juist voor zelfanalyse. Begin 2019 hebben vijf pilotgemeenten de scan gedaan, vanaf september is de huidige versie van de Quick Scan in gebruik.”
Prima zoals het gaat
Inmiddels hebben vijftig gemeenten zich aangemeld om de scan te doen, waaronder Zwolle. Raadslid Sonja Paauw (D66) diende de motie in die leidde tot het uitvoeren van de scan in haar gemeente. “Een directe aanleiding was er niet”, geeft Paauw aan. “Vanuit onze politieke overtuiging willen we de betrokkenheid van alle partijen versterken.
Ik zit nu zo’n 10 jaar in de raad en fundamenteel verandert er eigenlijk niks. De meeste raadsleden vinden het wel prima zoals het gaat. Er is dus niet zo veel draagvlak en dat komt ook omdat het in Zwolle best wel goed gaat. Ik denk echter dat de Quick Scan ons meer inzicht geeft in het functioneren van onze democratie en handvatten biedt voor stapjes om te verbeteren.”
Werken aan een Verbeteragenda
De Quick Scan bestaat uit een aantal stappen, waaronder een startgesprek en een agenderingsgesprek. In dat laatste gesprek worden de uitkomsten van de scan geanalyseerd en gewerkt aan een Verbeteragenda. Vanuit het Programma Democratie in Actie wordt de gemeente begeleid bij deze gesprekken. De procesbegeleiding wordt verzorgd door een griffier of ambtenaar uit een andere gemeente die daarvoor speciaal is getraind, en er is een service desk waar de gemeente terecht kan met vragen.
Scan in delen uit te voeren
Bij het startgesprek schuiven de vertegenwoordigers van vier groepen aan: het college, de raad, de ambtelijke organisatie en de inwoners van de betreffende gemeente. Besproken wordt wat de focus is van het onderzoek, waarna de scan wordt uitgezet onder de vier groepen. Nessar: “Het is ook mogelijk om de scan in delen uit te voeren. Sommige gemeenten kiezen ervoor om de bewoners pas later bij het onderzoek te betrekken.”
Niet representatief
De kritiek bij participatieprocessen is vaak dat altijd dezelfde mensen hun stem laten horen, altijd dezelfde bewoners op de publieke tribune zitten van de raadsvergaderingen. Hoe zorgt de Quick Scan er wél voor dat iedere laag van de bevolking wordt bereikt? “Laten we vooropstellen dat de Quick Scan niet representatief is”, benadrukt Nessar. “We zien het als een soort polaroidfoto van de meningen van bewoners. Uiteraard streven we er wel naar om alle bewoners te betrekken. Vaak heeft een gemeente een burgerpanel, waar wel de usual suspects in zitten, maar die wel een groot netwerk hebben buiten het panel. Door een persbericht in een lokale krant te zetten bereik je ook veel mensen. En ik ken een gemeente waar raadsleden met een iPad de wijk in gingen om zelf bewoners te benaderen.”
Creativiteit van de stad benutten
Ook in Zwolle zijn het meestal dezelfde bewoners die zich laten horen. “Bovendien zeggen veel mensen pas iets op het moment dat er een probleem is”, weet Sonja Paauw.
“Ik wil juist meer betrokkenheid. Er is altijd een groep die zich niet betrokken voelt. We zijn als raadsleden heel benaderbaar, onze contactgegevens staan gewoon online, er zijn veel mogelijkheden om met ons in gesprek te gaan. Maar deze groep stemt waarschijnlijk niet eens, weet misschien gewoon niet hoe het werkt.” Buiten dat Paauw hoopt in de toekomst ook dit soort mensen te bereiken, denkt ze ook dat hun input van meerwaarde is voor de stad. “Momenteel kunnen bewoners vooral reageren op plannen die er al zijn. Ik wil de creativiteit van de stad benutten en niet alles door de gemeente laten bedenken.”
Turks en Arabisch
Dat is helaas makkelijker gezegd dan gedaan, realiseert Paauw zich. “Ook hier hebben we de Quick Scan uitgezet bij het burgerpanel, een groep mensen die zich al betrokken voelt bij de stad. Daarom hebben we een online avond georganiseerd waar we willen vragen hoe men denkt over de lokale democratie. Ik besef dat ook zo’n avond bepaalde groepen trekt.” Paauw denkt daarom na over andere manieren om bewoners te bereiken.
“Ik zit nu zo’n 10 jaar in de raad en fundamenteel verandert er eigenlijk niks. De meeste raadsleden vinden het wel prima zoals het gaat.”
Sonja Paauw – Fractievoorzitter D66 Zwolle
“Laten we vooropstellen dat de Quick Scan niet representatief is. We zien het als een soort polaroidfoto van de meningen van bewoners.”
Abassin Nessar – Ministerie Binnenlandse Zaken
“We zouden bijvoorbeeld een loterij kunnen organiseren. Daarnaast hebben we vragenlijsten vertaald naar het Turks en Arabisch, om ook die mensen mee te laten doen. Ongetwijfeld zijn er kanalen die wij nog niet kennen. Uiteindelijk is het een kwestie van goede communicatie.” Hoe dan ook vindt Paauw dat bij elk project aan de voorkant veel energie gestoken moet worden in een goed participatietraject.
“Dan heb je achteraf minder gedoe. Het is goed om te oefenen met verschillende ideeën, zeker met de komst van de Omgevingswet. Deze wet maakt het voor de overheid belangrijker om nog integraler te denken. Voor ambtenaren betekent dat dat ze achter hun bureau weg moeten, ga de stad in! Dan zie je niet alleen wat er moet gebeuren op jouw vakgebied, maar kan je dat koppelen aan opgaven als biodiversiteit, openbaar groen of ecologie.”
Omgevingswet
De Omgevingswet is volgens Nessar niet de directe aanleiding geweest voor het ontwikkelen van de Quick Scan. “Het is eigenlijk een van de maatschappelijke opgaven waar we voor staan. Net als dat wijken van gas los moeten. Na de Quick Scan komt een gesprek op gang, waarin de verbeterpunten worden besproken. Die zijn onder te verdelen naar vier thema’s: burgerparticipatie, overheidsparticipatie, communicatie en het interne samenspel. De gemeente bepaalt zelf de prioritering en aan welke inhoudelijke opgaven ze worden verbonden.”
Nessar merkt bij een aantal gemeenten nog wat koudwatervrees om mee te doen aan de Quick Scan. “Waarschijnlijk door de politieke gevoeligheid, niet elke gemeente wil haar eigen moeilijkheden naar buiten brengen. Op zich begrijp ik dat wel, maar zou zeggen: doe het gewoon, duik in het diepe.”
De resultaten van de Quick Scan Lokale Democratie van Zwolle worden in september verwacht