Inclusiviteit en privacy voorwaarden voor (online) participatie

Participatie is een echt buzz-woord geworden. ‘Iedereen heeft het er over’ en met de komst van de Omgevingswet lijkt het wel alsof participatie nu pas belangrijk gaat worden. Maar participatie is al minstens 20 jaar belangrijk in projecten in de fysieke leefomgeving. De Omgevingswet volgt de maatschappelijke ontwikkelingen, ook wat betreft participatie. Verplicht wordt participatie alleen bij het nemen van een projectbesluit, maar de huidige praktijk van het betrekken van stakeholders bij ontwikkelingen in de fysieke leefomgeving wordt door de wetgever duidelijk van harte aangemoedigd. Daarbij moeten wel twee zorgpunten in de gaten worden gehouden: inclusiviteit en privacy.

Auteur: Herbert Korbee Foto: Shutterstock

Inclusiviteit en privacy voorwaarden voor (online) participatie

Participatie is een echt buzz-woord geworden. ‘Iedereen heeft het er over’ en met de komst van de Omgevingswet lijkt het wel alsof participatie nu pas belangrijk gaat worden. Maar participatie is al minstens 20 jaar belangrijk in projecten in de fysieke leefomgeving. De Omgevingswet volgt de maatschappelijke ontwikkelingen, ook wat betreft participatie. Verplicht wordt participatie alleen bij het nemen van een projectbesluit, maar de huidige praktijk van het betrekken van stakeholders bij ontwikkelingen in de fysieke leefomgeving wordt door de wetgever duidelijk van harte aangemoedigd. Daarbij moeten wel twee zorgpunten in de gaten worden gehouden: inclusiviteit en privacy.

Participatie-elite

De regering verstaat onder participatie het in een vroegtijdig stadium betrekken van belanghebbenden bij het proces van de besluitvorming over een project of activiteit, blijkt uit de toelichting op het omgevingsbesluit . De Nationale ombudsman heeft recent zijn zorgen geuit over de positie van ‘de burger’ in het stelsel van de Omgevingswet . De nationale overheid gaat er volgens hem ten onrechte van uit dat alle burgers een actieve rol kunnen spelen in de regelgeving rond de fysieke leefomgeving. Dus zelf participatie organiseren, het DSO bedienen, of de toekomstige gevolgen van een ruimtelijke ontwikkeling inschatten. Als de overheid een stap terug doet, vreest de Nationale ombudsman dat veel burgers tussen wal en schip vallen en alleen de ‘participatie-elite’ nog mee kan doen met ruimtelijke ontwikkelingen.

'Als de overheid een stap terug doet, vreest de Nationale ombudsman dat veel burgers tussen wal en schip vallen en alleen de ‘participatie-elite’ nog mee kan doen met ruimtelijke ontwikkelingen.'

Dat is ook mijn ervaring van 25 jaar participatietrajecten: slechts een deel van de stakeholders is in staat en bereid actief te participeren. De meerderheid is wel geïnteresseerd, maar wacht af; hetzij omdat ze de regelgeving/plannen/documenten niet begrijpen, hetzij omdat ze nu eenmaal niet zo outgoing zijn. Wat je dan ook veel ziet is dat enkele actieve stakeholders zich opwerpen als vertegenwoordiger van die stille meerderheid. Juist omdat niet voor iedereen de hogere sporten van de participatieladder bereikbaar zijn, kan participatie niet goed functioneren zonder ook de onderste sport van de participatieladder goed te gebruiken: informeren en nog eens informeren. Zodat ook de minder actieve stakeholders geïnformeerd kunnen zijn over initiatieven in hun buurt en ze in die informatie hopelijk aanleiding zien alsnog hun mening te laten horen.

Welke eisen stelt de AVG?

¹ Bureau Buhrs, ‘De burger is ook een mens; burgerparticipatie op basis van belevingswerelden’.

² Staatsblad 2018, 290, p. 134.

³ Verlies de burger niet uit het oog bij de Omgevingswet – Oproep Nationale ombudsman aan overheden. Tijdschrift voor Bouwrecht 2020/15.

⁴ De Autoriteit Persoonsgegevens kan een boete opleggen van maximaal 20 miljoen euro of 4% van de wereldwijde jaaromzet van een onderneming, net wat het hoogst uitkomt.

Met alle nieuwe mogelijkheden voor interactie met stakeholders en het vastleggen en verwerken van (persoons)gegevens is een stevige privacy-uitdaging ontstaan voor omgevingsmanagers en anderen die participatie in hun takenpakket hebben. De Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) stelt strikte eisen aan gegevensverwerking. De boetes kunnen gigantisch oplopen , hoewel de Autoriteit Persoonsgegevens nu nog vooral waarschuwt. De voorbeelden van problemen met privacy liggen voor het oprapen. Een eenvoudig maar veel voorkomend voorbeeld is dat van een matig beveiligde website. Voor wie weet hoe een website en databases in elkaar zitten is het soms een koud kunstje om onbedoeld bij andermans gegevens te komen.

Een ander voorbeeld van een privacy-issue is wanneer je stakeholders gevraagd hebt of ze de projectnieuwsbrief willen ontvangen. Je mag ze dan een nieuwsbrief toesturen, maar een enquête sturen is helaas niet de bedoeling. Dus een tip is om stakeholders toestemming te vragen voor meer dan alleen die ene uitnodiging of een nieuwsbrief. Vraag ze toestemming om ze te benaderen in het kader van het hele project, hetzij met informatie, hetzij met een verzoek. Zorg dan natuurlijk wel dat die toestemming op elk moment en heel eenvoudig, helemaal of gedeeltelijk, kan worden ingetrokken.

Een laatste voorbeeld van een privacygevoeligheid is minder voor de hand liggend, maar treedt in de praktijk wel regelmatig op: aan iemand gegevens vragen van een gezamenlijke kennis. Je werkt bijvoorbeeld bij een provincie en wilt een bewoner van een gemeente informeren hoe het staat met een project waarover jullie laatst nog contact hebben gehad. Gemakshalve vraag je je collega bij die gemeente of die het juiste e-mailadres van die bewoner kan sturen, want jij kunt het zo snel niet vinden. Je collega kan niet aan je verzoek voldoen, hij/zij kan wel aan die bewoner vragen of de gevraagde gegevens doorgestuurd mogen worden. Misschien is het minder omslachtig om dan toch nog maar wat langer in je eigen archief te zoeken.

Al met al is participatie een trend die niet meer is weg te denken en dat is een goede ontwikkeling. Ongeacht om welke reden participatie gestart wordt -om burgers meer bij beleid te betrekken, om het project kwalitatief te verbeteren of allebei- zorg dat zoveel mogelijk stakeholders betrokken kunnen zijn en zorg dat hun privacy gewaarborgd is.

Herbert Korbee

Over de auteur

Als verkeerspsycholoog heeft Herbert Korbee ruim 25 jaar ervaring in de wereld van verkeer en vervoer, mobiliteit en verkeersveiligheid. Later rondde hij een studie rechten aan de Universiteit Utrecht af, met als specialisatie privaatrecht. Herbert Korbee is Biind Expert. Ook als Expert deel uitmaken van de Biind Community?