Integrale wijkaanpak: in het klein oefenen met de Omgevingswet
“Begin gewoon met het ophalen van data. Er ligt toch al een deadline, je kunt net zo goed nu alvast beginnen.”
Door: Manon van Ketwich Iedereen in de fysieke leefomgeving gaat aan de slag met de Omgevingswet. Maar bijna niemand weet welke mogelijkheden de wet nu eigenlijk allemaal biedt. Met de integrale wijkaanpak doe je ervaring op, maar dan in het klein.
De Omgevingswet vertoont overeenkomsten met Excel. Bijna iedereen, zeker bij de overheid, gebruikt het spreadsheetprogramma van Office, maar slechts weinig mensen kennen alle toepassingsmogelijkheden van de software. Zo lijkt het ook te gaan met de Omgevingswet. Deze wet bundelt alle bestaande wet- en regelgeving in de fysieke leefomgeving en biedt tal van mogelijkheden als het gaat om zaken als duurzaamheid, participatie en energietransitie. Maar door de complexiteit van de wet, ligt de focus met name op de implementatie zelf. Terwijl de Omgevingswet, net als Excel, bedoeld is om bepaalde handelingen eenvoudiger te maken en beter uit te voeren.
Decentralisatie en integrale opgaven
“In de Omgevingswet komen eigenlijk twee ontwikkelingen samen”, vertelt Juul Osinga van Aveco de Bondt. “Enerzijds de behoefte om met maatschappelijke opgaven waar we in Nederland mee te maken hebben aan de slag te gaan, zoals klimaatadaptatie, woningbouw en energietransitie. Daarnaast hebben we te maken met de veranderende rol van de overheid in relatie tot de maatschappij. De Omgevingswet biedt instrumenten om beide ontwikkelingen op een goede manier in te richten en te combineren. De integrale wijkaanpak van Aveco de Bondt is een methode om dat op een kleiner schaalniveau voor elkaar te krijgen.”
Collega Alex van Doorn vult aan: “De grote plus van de integrale wijkaanpak is dat je kennis en data nodig hebt om een wijk goed aan te pakken, bijvoorbeeld voor het maken van een plan voor de energietransitie of klimaatadaptatie. En dit is precies dezelfde kennis die je nodig hebt voor een goede implementatie van de Omgevingswet. Begin gewoon met het ophalen van data. Er ligt toch al een deadline, je kunt net zo goed nu alvast beginnen.”
Boven: Alex van Doorn, onder: Juul Osinga
Zes bewonersavonden op rij
Integrale wijkaanpak is een bekend begrip. Bij Aveco de Bondt hebben ze zich er de laatste tijd in gespecialiseerd, ingegeven door de praktijk. Van Doorn: “Wij zijn experts op het gebied van water, riolering, klimaatadaptatie, biodiversiteit, participatie, duurzame ontwikkeling en meer van dat soort thema’s. We adviseren gemeenten dan ook op al deze gebieden. Toen we van een gemeente de opmerkingen kregen dat ze al voor de zesde keer een bewonersavond moesten organiseren, elke keer voor een ander onderwerp, zette ons dat aan het denken. We moesten het integraler gaan aanpakken. De directe aanleiding voor ons is dat wijken van het gas af moeten. Het is fijn dat er een noodzaak als trigger is. We hebben de energietransitie gekoppeld aan allerlei andere opgaven. We dachten: waarom nemen we niet alles mee wat we kunnen? Is dat ook alles wat noodzakelijk is? Bij het realiseren van een toekomstbestendige wijk neem je alle thema’s mee, niet alleen de openbare ruimte. We beginnen bij het ophalen van de wensen bij stakeholders en bewoners. We onderzoeken de ambities van het bestuur op de lange termijn en verzamelen de benodigde data. Dit nemen we allemaal mee in de overwegingen om tot een toekomstbestendige wijk te komen. De keuzes die we maken, maken we op die manier heel bewust en weloverwogen.”
Kennis niet altijd aanwezig
Volgens Van Doorn is lang niet iedereen zich ervan bewust dat de kennis die je voor een integrale wijkaanpak nodig hebt ook van belang is voor de Omgevingswet. “Dat komt deels omdat niet altijd dezelfde mensen hiermee bezig zijn en ze elkaar nog niet gevonden hebben. Bovendien is de kennis over de Omgevingswet nog niet altijd aanwezig. Overheden willen vooral eerst het eigen proces per vakgebied op orde hebben voordat ze zaken gaan combineren. Terwijl je met de integrale wijkaanpak juist die processen goed met elkaar kunt ontwikkelen en kan integreren. En bovendien, alle wijkvisies bij elkaar vormen een basis voor je Omgevingsvisie.”
“Het succes van de Omgevingswet en de manier van werken worden niet bepaald door de regels en het instrumentarium, maar door hoe we er samen invulling aan geven. En daar hoef je niet op te wachten.”
“Er zitten grenzen aan de integrale aanpak en dat is ook de kritiek op de Omgevingswet. Als je van alles een beetje doet, doe je op onderdelen vaak te weinig. Door je basis op orde te hebben maak je hier een goede overweging in.”
Complexiteit reduceren
Osinga: “De complexiteit van alle inhoudelijke opgaven is al zo groot. En dan is er ook nog de Omgevingswet. Dat zijn binnen overheden vaak verschillende sporen. Die complexiteit kun je reduceren door op kleiner schaalniveau met de integrale wijkaanpak te oefenen.”
“De Omgevingswet is met name vanuit juristen ingezet”, legt Van Doorn uit. “Klimaat of energietransitie zitten in heel andere sectoren. Dus waar ga je elkaar vinden?” Osinga vult aan: “Het woord zegt het al, het is een wet. Een juridisch vehikel. Terwijl het succes van de wet en de manier van werken niet worden bepaald door de regels en het instrumentarium, maar door hoe we er samen invulling aan geven. En daar hoef je niet op te wachten. Je kunt al gewoon beginnen met samenwerken.”
De invoering van de Omgevingswet is al een aantal keer uitgesteld en ook nu is nog niet zeker of de wet per 2021 ingaat. “De wet had er inderdaad al lang kunnen zijn”, vindt Van Doorn. “Iedereen moet het er maar mee eens zijn. Ik vind dat we gewoon moeten beginnen en dan kijken waar bijsturing nodig is. Hoe langer we wachten, hoe lastiger het wordt. De wet zou voor verlichting moeten zorgen, en de kansen voor integraal werken zijn enorm. De Omgevingswet helpt dat te stimuleren.”
Bewuste keuzes maken “Er zitten grenzen aan de integrale aanpak”, erkent Osinga. “Dat is ook de kritiek op de integrale aanpak die in de Omgevingswet centraal staat. Als je van alles een beetje doet, doe je op onderdelen vaak te weinig. Door je basis op orde te hebben maak je hier een goede overweging in. Je weet van te voren inderdaad nooit helemaal hoe een besluit uitpakt, maar je kunt je keuzes in elk geval verantwoorden. En dat kan ook betekenen dat je heel bewust pas over vijf jaar de riolering gaat vervangen.”
Speel open kaart
Van Doorn en Osinga zijn het erover eens dat de integrale wijkaanpak een mooie manier is om alvast te oefenen met de Omgevingswet. Osinga: “Iedere gemeente is er al wel mee bezig, maar het proces blijft soms een beetje binnenshuis hangen. De Omgevingswet lijkt dan wel op een intern overheidsfeestje. Ik zou overheden willen oproepen sneller naar buiten te treden en open te communiceren over de veranderingen. Speel open kaart, maak het minder zwaar. Begin klein en werk samen, dat kan nu al.”
Van Doorn: “Wij denken niet dat we voor iedereen de oplossing voor handen hebben. Wel hebben we een aanpak waarmee we samen tot een juiste strategie en dus tot oplossingen kunnen komen. Dat maakt dit zo sterk.”
Afgelopen najaar organiseerde Biind een rondetafel over het thema Omgevingswet. Juul Osinga fungeerde als gespreksleider. Lees hier het verslag.