Groen

Het station als foyer van een natuurgebied

"Het station moet voelen als een warm welkom, in plaats van alleen een tussenstop."

Door Reinoud Schaatsbergen

Nieuw in Nederland: de Buitenpoort, een treinstation dat grenst aan een bijzonder natuur- of recreatiegebied en de stad verbindt met het buitenleven. Het concept speelt in op de noodzaak voor rust en ontspanning voor de stedeling door ogenschijnlijk verborgen natuurgebieden rondom drukke steden toegankelijk te maken. Wij spraken met Corine Meijer, programmamanager OV-knooppunten bij Provincie Noord-Holland, om de eerste Buitenpoort van Nederland toe te lichten: Santpoort Noord.

Foto boven: © Marieke Poelen

"Uiteindelijk willen we dat een Buitenpoort een soort keurmerk wordt, dat je weet waar je terechtkunt om te genieten van het landschap."

Wat was de aanleiding om een Buitenpoort te ontwikkelen?

“Stations zijn vanwege hun bereikbaarheid aantrekkelijke omgevingen voor woningen, bedrijvigheid en voorzieningen. Het programma OV-knooppunten zet zich in om die omgevingen beter te benutten, zodat beter gebruik wordt gemaakt van het openbaar vervoer. Een van de manieren daarvoor is het omvormen van een ov-knooppunt tot een toegangspoort van het landschap. Dat idee werd in het onderzoek Maak Plaats! uitgewerkt tot de categorie Buitenpoorten.”

“We zijn toen vanuit de provincie een pilot gestart om, samen met de gemeenten in de Metropoolregio Amsterdam, te verkennen hoe we het landschap naar de stedeling kunnen brengen. De omgeving van Amsterdam kent namelijk een grote variëteit aan bos, heide, veenpolderlandschappen, strand, et cetera, maar veel mensen zijn zich er niet van bewust dat ze daar snel en makkelijk kunnen komen.”

“Dat resulteerde in het boekje Buitensporen uit 2017 dat twee kernpunten aanstipt: de noodzaak van bewustwording van de nabijheid van natuurlandschappen en van suggesties voor aanpassingen van stations voor forenzen. Hiermee werd duidelijk dat het belangrijk is in te zetten op een combinatie van een aantrekkelijke inrichting van het stationsgebied en marketing om reizigers en natuurliefhebbers bewust te maken van de unieke landschappen in de nabijheid van stations, die dus eenvoudig te bereiken zijn met de trein.”

“Met dat in ons achterhoofd zijn we partners gaan zoeken, zoals NS, ProRail, natuurorganisaties en gemeenten. Het idee van de Buitenpoorten sloot bijvoorbeeld uitstekend aan bij de NS-wandelingen en de ambitie van de NS om de beleving van de treinreis door reizigers te verbeteren. Zo had elke partner wel een eigen invalshoek en kennis die samenkwamen in een gezamenlijk doel: het ontwikkelen van stations tot Buitenpoorten. De keuze voor Santpoort Noord was gauw gemaakt: daar lag al een bestuurlijk mandaat voor een pilot om de groene kant van het gebied om het station meer te benadrukken.”

Wat houdt de pilot bij Santpoort Noord precies in?

“Wij willen testen wat nodig is om van het station een aantrekkelijkere verblijfsplaats te maken, met bijvoorbeeld fietsverhuur, horeca en toiletten, maar ook een plaats van waaruit bezoekers gemakkelijk de natuur in kunnen gaan door goede routes en bewegwijzering. Daar ontbreekt het bij een stationsgebied wel eens aan. Je stapt uit en komt bijvoorbeeld op een parkeerplaats zonder enig idee waar je heen moet. Soms zijn er niet eens voorzieningen.”

“Tegelijkertijd loopt er een marketingcampagne om mensen bewust te maken van de groene omgeving bij Santpoort Noord: het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Deze campagne begint in de stad. Mensen worden op Amsterdam Centraal al bij de hand genomen, de trein in begeleid en bij de Buitenpoort Santpoort Noord het landschap in geleid. Op Amsterdam Centraal worden reizigers verleid met een tiny forest of diorama en grote digitale schermen met beelden van Konikpaarden en Schotse hooglanders om naar de trein op spoor 1 te gaan. Op Santpoort Noord word je vervolgens verwelkomd met natuurbeelden op het perron en in de voetgangerstunnel. Het station moet voelen als een warm welkom, in plaats van alleen een tussenstop.”

Veel reizigers zijn zich er niet van bewust dat station Sandpoort Noord vlakbij een natuurgebied ligt. Foto: © Marieke Poelen

Wat is de huidige status van de pilot?

“Het project is gestart op 5 april 2019 en duurt een half jaar. Op het station is een schelpenpad aangelegd, zodat bezoekers rechtstreeks van het perron een wandelpad op kunnen gaan. Ook is er een lessenaar neergezet die een overzicht geeft van de routes en bezienswaardigheden in het gebied. Verder zijn er borden gezet en is er een verbindingsroute gemaakt die de al bestaande routes van het natuurgebied aan elkaar knoopt.”

“De grootste ingreep tot nu toe zijn de natuurfoto’s bij het stationsgebouw. Die nemen je vanaf het perron mee de trap af, door een voetgangerstunnel. Daar is een grote luchtfoto geplaatst met allerlei iconen uit het gebied: vlinders, het locomotiefje, Konikpaarden et cetera. We zijn ondertussen aan het nadenken hoe dit effect op langere termijn houdbaar blijft, door bijvoorbeeld de natuur letterlijk naar het station te trekken. Voor de langere termijn gaan ruimtelijke kwaliteit en voorzieningen een rol spelen. In die fase krijg je te maken met officiële besluitvorming bij verschillende betrokken partijen en inspraak van de bewoners.”

In de voetgangerstunnel onder het perron worden reizigers geïnformeerd over de iconen van het natuurgebied. Foto: © Marieke Poelen

In het Nationaal Park Zuid-Kennemerland vind je een verscheidenheid aan dieren, zoals de Konikpaarden of Schotse Hooglanders.

Zijn er ook ingrepen in het natuurgebied zelf gepland?

“Het Nationaal Park Zuid-Kennemerland, dat vrijwel aan het station grenst, is van enorme waarde. Dat moet je koesteren, dus daar worden geen ingrepen in gedaan. De uitdaging zit hem in het bewerkstelligen van een uitnodigend welkom in de omgeving. Nu ligt er zoveel steen, terwijl erachter een prachtig gebied ligt. Veel mensen hebben dat niet eens door.”

“Met de pilot kun je wel wat aan de aantrekkelijkheid van de stationsomgeving doen, maar als je het groen in de omgeving letterlijk kunt verbinden met het station, dan kun je bezoekers op een natuurlijke manier meenemen. Stel je gaat naar het theater, dan kom je aan in een foyer. Je bent er nog niet helemaal, maar je weet dat je op de goede plek bent. Je voelt je welkom. Wij willen zo’n foyer richting het landschap maken. Dan hoef je niet eens extra bewegwijzering toe te voegen.”

"Juist omdat we insteken op lokaal maatwerk stonden veel partijen open voor samenwerking."

In welke mate is er in dit traject samengewerkt met andere partijen?

“Onze zoektocht naar samenwerkingspartners was een groeiproces. We zochten bewust contact met NS, ProRail, gemeente Velsen en daarna ook met Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Daar kwamen gaandeweg anderen bij, zoals lokale ondernemers, bewoners, maatschappelijke en historische verenigingen en stakeholders zoals de manege of het Landgoed Duin & Kruidberg. Juist omdat we insteken op lokaal maatwerk stonden veel partijen open voor samenwerking.”

“Op het gebied van groen verkende Maike van Stiphout van DS landschapsarchitecten de mogelijkheden. Zij maakte duidelijk wat voor toevoegingen nodig zijn om de inrichting van de stationsomgeving lokaal in te steken. De kracht en unieke kenmerken van de lokale landschappen zijn de basis. Haar bevindingen, samen met die van marketingbureau PS City, zijn in te zien in het boekje Buitensporen.”

“Uiteindelijk ligt het grootste belang bij de gemeente, die vindt het belangrijk dat de omgeving voor bewoners en lokale ondernemers mooi en toegankelijk wordt en blijft. Voor de langere termijn is daarom ook een participatietraject beoogd.”

Zijn er plannen om bij afronding van het project elementen te behouden?

“De pilot is echt als test bedoeld. We verzamelen ervaringen en input, bijvoorbeeld via de Hoe is uw reis?-app van NS, en we kijken op basis van de resultaten wat we op lange termijn meenemen. Vooralsnog is het de bedoeling dat na afronding van de pilot alles wordt weggehaald. De vraag is ook: hoe schalen we op naar meer Buitenpoorten in Noord-Holland of zelfs heel Nederland? Uiteindelijk willen we dat een Buitenpoort een soort keurmerk wordt, dat je weet waar je terechtkunt om te genieten van het landschap. Dat is het streven.”

"Nu ligt er zoveel steen, terwijl erachter een prachtig gebied ligt. Veel mensen hebben dat niet eens door."