Spelen & Omgevingswet

Door Wijnand Beemster

Het doel van de Omgevingswet, die ingaat op 1 januari 2021, is om de fysieke leefomgeving te verbeteren. Uitgangspunt is ‘decentraal, tenzij’. Daardoor komt er meer ruimte voor lokale afwegingen en kunnen gemeenten meer maatwerk leveren als het gaat om de kwaliteit van de samenleving. Juul Osinga, planoloog en adviseur leefomgeving bij Aveco de Bondt, over de gevolgen van de invoering van de Omgevingswet en met name de kansen op het gebied van buiten spelen.

Grote foto boven: “Een thema als buiten spelen kan onder de Omgevingswet beter worden meegewogen, omdat de beleidsvrijheid van gemeenten toeneemt en men gedwongen wordt om om meer integraal beleid vorm te geven.”

Juul Osinga is planoloog en adviseur leefomgeving bij Aveco de Bondt.

Wat zijn de belangrijkste veranderingen die de Omgevingswet met zich meebrengt?

“Belangrijke veranderingen van de Omgevingswet betreffen onder andere het streven naar een integrale benadering van de leefomgeving, meer participatie bij plan- en besluitvorming, decentralisatie van taken en verantwoordelijkheden naar gemeenten en een meer eenduidig en eenvoudiger omgevingsrecht. De Omgevingswet betreft in de woorden van oud minister Melanie Schultz echter voor slechts twintig procent een verandering van het instrumentarium en voor tachtig procent een verandering van cultuur.”

Overheden sorteren nu al voor op de Omgevingswet? Hoe uit zich dat?

“Formeel heb je de Omgevingswet niet nodig om met de gewenste cultuurverandering aan de slag te gaan. Daarom zijn juist daar veel overheden al mee aan de slag, waarbij het integrale denken en werken belangrijk is, de ‘nee, tenzij’ naar ‘ja, mits’-houding en het vergroten van onderling vertrouwen tussen overheden, bedrijven en de energieke samenleving. Ten aanzien van het instrumentarium zijn overheden al omgevingsvisies en -plannen aan het opstellen en aan het experimenteren met participatie.”

Het sociale en het fysieke domein schuift in elkaar. Wordt deze ontwikkeling, die nu al gaande is, gestimuleerd door de Omgevingswet?

“De Omgevingswet streeft naar een meer samenhangende benadering om maatschappelijke opgaven te realiseren en het beheer en de ontwikkeling van onze leefomgeving vorm te geven. Opgaven worden immers steeds complexer en zijn niet meer vanuit één domein aan te pakken. Denk aan de energietransitie, klimaatadaptatie en gezondheid. Bovendien is er nadrukkelijk de ambitie om met de Omgevingswet bij ontwikkeling en besluitvorming meer participatie met de energieke samenleving (bewoners, bedrijven, et cetera) vorm te geven. De Omgevingswet stimuleert dus, bij de aanpak van maatschappelijk opgaven én participatietrajecten, de bewustwording rondom de sociale impact van ruimtelijke ingrepen.”

Beeld uit de uitlegvideo over de Omgevingswet van het ministerie van IenM: minder regels en meer ruimte voor initiatieven is het motto.

Biedt de Omgevingswet kansen voor buiten spelen?

“Ja, buiten spelen is bij uitstek een thema dat zowel een ruimtelijke als een sociale component kent. Tegelijkertijd is buiten spelen geen thema dat zoals andere ruimtelijke thema’s een zelfstandige juridische basis kent. Het is aan iedere gemeente om daar eigen beleid en regelgeving op vorm te geven. Omdat de beleidsvrijheid van gemeenten onder de Omgevingswet verder toeneemt en men gedwongen wordt om meer integraal beleid vorm te geven kan een thema als buiten spelen hier beter in worden meegewogen. Tegelijkertijd loop je ook het risico dat je het ‘aflegt’ tegen andere ruimtelijke thema’s.”

Wat moet de sector doen om die kansen te verzilveren?

“Uitdaging is om jezelf op de agenda te zetten met een goed verhaal of programma dat aansluit op maatschappelijke opgaven die leven. De Omgevingsvisie is een instrument waarbinnen je het thema buiten spelen zou kunnen vastleggen op beleidsniveau, waarna het in het omgevingsplan ook in daadwerkelijk handhaafbare regels kan worden vastgelegd.”

Participatie is een belangrijk thema, maar dan anders ingevuld dan voorheen? Ik doel hier bijvoorbeeld op inspraak die vooraf moet plaatsvinden om een vergunning te krijgen.

“Participatie nu betreft veelal inspraak achteraf, in een plan dat al grotendeels gereed is. Dat leidt vaak tot negatieve reacties en procedures om een plan tegen te houden of te wijzigen. Daar zit niemand op te wachten. Participatie onder de Omgevingswet wordt een verplicht onderdeel waarin initiatiefnemers worden gestimuleerd om inspraak meer vooraf te organiseren, waarbij de energieke samenleving de ruimte krijgt om echt mee te denken over de invulling van een plan. Wanneer dit goed wordt vormgegeven ontstaat een beter plan waarop tijdens nog steeds wettelijk verplichte inspraak achteraf ook minder (negatieve) reacties komen.”

Wat betekent participatie in buiten spelen? Kinderen praten mee in de voorfase?

“Dat zou goed kunnen. Laat kinderen, als mede-gebruiker van de openbare ruimte en als hoofdgebruiker van speelvoorzieningen, meedenken in de opzet van ruimtelijke plannen. Want voor wie doen we het uiteindelijk allemaal? Voor de gebruiker, die staat centraal, juist ook in de Omgevingswet.”

“Laat kinderen meedenken in de opzet van ruimtelijke plannen,” bepleit Juul Osinga.

Een van de thema’s in de Omgevingswet is gezondheid. Biedt dit mogelijkheden voor buitenpelen? Hoe kan buiten spelen hierop inhaken?

“Gezondheid kan vanuit verschillende perspectieven benaderd worden. Veelal ging het de afgelopen decennia over klassieke milieuthema’s zoals bodemkwaliteit, luchtkwaliteit, waterkwaliteit, geluidsbelasting, et cetera. Tegenwoordig wordt ook steeds meer de inrichting van de (openbare) ruimte daarin betrokken vanuit de gedachte dat de inrichting medebepalend is voor het (bewegings)gedrag van mensen.”

Heb je tips voor gemeenten die met de Omgevingswet aan de slag willen of proef willen draaien?

• Wacht niet af tot 1 januari 2021.

• Zoek buurgemeenten op om van te leren en samen mee aan de slag te gaan.

• Wees je ervan bewust dat de Omgevingswet niet alleen om ander instrumentarium gaat, niet alleen om participatie draait, en niet alleen een andere manier van werken vraagt. Kortom: benader de Omgevingswet ook ‘integraal’.