Ecodorp Boekel: een kwestie van actie en reactie

Een inspirerend Brabants voorbeeld voor duurzaam leven in verbinding. Zo presenteert het initiatief zich op haar website. Het is niet de eerste keer dat we zo’n omschrijving horen, maar na gesproken te hebben met mede-initiatiefnemer Ad Vlems is het moeilijk niet enthousiast te worden over wat hier gaat gebeuren.

Meegaan met de stroming

Het streven van het burgerinitiatief achter Ecodorp Boekel is het creëren van een circulaire wijk waarin duurzaam wordt voorzien in alle levensbehoeften. Dit moet bijdragen aan oplossingen voor klimaatverandering, milieuvervuiling, biodiversiteit en gezondheid. De wijk moet groeien naar een dertigtal klimaatpositieve woningen, een buurthuis, kantoren en een viskwekerij. Deze ambitie is ontstaan vanuit de puurste overweging, namelijk die van een vader die voor zijn kinderen wil zorgen.

“In 2003 werkte ik bij een natuurbeschermingsorganisatie op Europees niveau, waardoor ik in aanraking kwam met het nieuws dat in Chili een gletsjer was gesmolten,” vertelt Ad. “Een half miljoen mensen moesten verhuizen naar de stad. Klimaat was in die tijd nog geen issue, dus dit kwam niet in het nieuws. Vijf jaar later werd mijn kind geboren en begonnen er wereldwijd gletsjers te smelten. Toen wist ik: we moeten duurzamer leven.”

Hieruit ontstond wat inmiddels Ecodorp Boekel heet: een rap groeiend netwerk van burgers uit allerlei hoeken van de samenleving, verdeeld over twaalf thema’s als voedsel, water en energie. “Onze aanpak is gestoeld op een fraaie metafoor,” vertelt Ad. “Zie een probleem als een rotsblok in een rivier: probeer er niet op te gaan staan, maar zoek uit hoe je met de stroming meegaat om voorbij de steen te komen.”

Gemeente aan het woord

Het burgerinitiatief van Ecodorp Boekel had niet tot stand kunnen komen zonder nauwe afspraken met de gemeente. Hoe staat zij hier tegenover? “Als wij regels op ons bordje krijgen, vragen wij ons vooral af: wat heeft de inwoner eraan?” aldus André van der Vleuten van de gemeente Boekel. “We werken al zoals de Omgevingswet het gaat voorschrijven: kijk naar het initiatief, niet naar de regels. Iedere gemeente mag zelfbeoordelingen toepassen. Je moet alleen stevig in je schoenen staan om te motiveren waarom je doet wat je doet.” Hoe de gemeente tot deze houding is gekomen, lees je hier.

Foto: Het burgerinitiatief kocht op 28 november 2018 een stuk land waar het ecodorp gebouwd gaat worden.

Actie en reactie

Om die ambitie te verwezenlijken, bezocht Ad diverse conferenties op gebied van bouwbesluiten, natuurlijk kapitaal en coöperaties. Hij was vaker dan eens de ‘vreemde eend in de bijt’, omdat hij niet binnen de usual suspects van de doelgroep paste. Die status leverde hem een waardevol contact op: de programmamanager van de crisis- en herstelwet had via via over hem gehoord.

Zulke toevallige ontmoetingen stapelden zich langzaam maar zeker op. Tijdens een andere conferentie werd Ad benaderd door een persoon wiens directeur Boekel had bezocht. “Ik vertelde hem het hele verhaal, waarop hij zei: ‘als er ooit iets is wat jullie regeltechnisch tegenhoudt, laat het mij weten. Dan regel ik dat’.” Ook de locatie van het initiatief kwam praktisch uit het niets vallen. “Tijdens weer een andere conferentie kwam tijdens een plenaire sessie naar voren dat wij nog geen locatie hadden voor ons project. De burgermeester van Boekel zat in de zaal en reageerde enthousiast. Binnen een paar gesprekken was het geregeld.”

Was dit alles een kwestie van geluk, of schuilt er iets achter? Volgens Ad is het een kwestie van houding: “Ik heb veel mensen gesproken die in hetzelfde schuitje zaten als wij, maar die juist slechte ervaringen hadden met de overheid. Zij zagen haar als de vijand. Dat moet je niet doen. Zij hebben problemen, wij hebben problemen: zoek naar de overeenkomsten. Het is actie en reactie; als je met hetzelfde doel op iemand afstapt, kom je veel verder.”

Unieke positie

Dat Ecodorp Boekel verder is gekomen, is duidelijk. Het initiatief heeft de kans gekregen om vrijuit innovatieve materialen en producten te gebruiken. “Wij hadden contact met Biobased Delta, een stichting van bedrijven die nieuwe materialen produceren, veelal uit organisch afval. Om hun producten te mogen gebruiken, moesten ze gecertificeerd worden en dat kost zo’n 90.000 euro. Werkt het product na een jaar niet meer, dan begint dat circus weer opnieuw. Dus besloten we het ministerie te contacteren.”

“Zij zeiden: ‘Ik zie dat jullie het niet voor jullie zelf doen, maar voor het algemeen belang’,” vertelt Ad. “Dat is de kracht. Het feit dat wij innovatieve producten kunnen testen in een proeftuin is interessant voor de overheid, want die kunnen het na succes ook toepassen op andere wijken.” Die open houding naar nieuwe producten, zoals straatmeubilair van organisch materiaal, maakt het initiatief interessant voor andere startups.

“We hebben al een paar keer op landelijke televisie kunnen uitleggen hoe een waterfilter werkt, of hoe je bouwt met kalkhennep,” zegt Ad. “Voor een bedrijf is dat onbetaalbare reclame. Bovendien stimuleert het bedrijven om positieve dingen te doen.” Dat het initiatief die kennis open wil houden, is ook te zien in hun plannen voor een educatiecentrum. “Daarin willen we zoveel mogelijk open source maken. Dat is gratis, zodat mensen het kunnen namaken en sneller kunnen verspreiden.”

Even praktisch

Ecodorp Boekel is officieel gestart in 2013. Het doel: laten zien dat mensen in balans met hun omgeving kunnen leven door een kleinschalige, duurzame samenleving op te zetten. In september 2019 wordt gestart met de bouw van de eerste cirkel van twaalf woningen. Eind 2020 moet de wijk bestaan uit 36 woningen met eigen voedselvoorziening en energieopwekking. Zes ervan worden aangewezen als mantelzorgwoningen, waarbij niet de familie maar het hele dorp verantwoordelijk is voor de zorg.

Op het terrein ligt momenteel al een voedseltuin waar het ecodorp gebruik van gaat maken. Daar kan de helft van de benodigde voedsel uitgehaald worden. Er zijn ook plannen voor een viskwekerij in het educatiecentrum, waarvoor contact is met Greenpeace. Verder worden er twee boomhutten gebouwd en komt er een speeltuin met klimrekken van levende bomen.

Foto: Ad Vlems, mede-initiatiefnemer van Ecodorp Boekel.

Olievlek

Het is vandaag de dag misschien niet meer de beste vergelijking, maar Ecodorp Boekel ambieert het idee van een circulaire wijk als olievlek te laten verspreiden onder meer welwillende burgers. Maar hoe evenaar je het succes dat dit initiatief heeft gehad en ongetwijfeld nog gaat hebben? “Een van de leukste dingen aan dit initiatief is de kennis die we opdoen. Je hoort zoveel leuke dingen, dat inspireert elkaar en geeft energie. Door de ambities hoog te houden, vind je elkaar op dat niveau.”

Anderzijds mogen gemeenten ook meer naar de voorgrond treden, zegt Ad. “Een grappig voorbeeld: wettelijk gezien moet onze wijk worden aangesloten op het riool, maar de gemeente heeft ons toestemming gegeven om dat niet te doen. Die eigenwijsheid is mooi, maar ook belangrijk. Ik sprak laatst een inwoner die aangaf dat het vroeger altijd zo ging: gemeentes hadden het voor het zeggen, zij zijn de primaire overheid. De meeste gemeenten beseffen niet dat zij veel meer in te brengen hebben dan zij zelf denken.”

Toekomstbeeld
Eind 2020 moeten de 36 woningen van Ecodorp Boekel er staan, evenals een buurthuis/educatiecentrum en een viskwekerij. En dan? “Het plan is om eerst de bank af te betalen, dat kost zo’n dertig jaar,” vertelt Ad. “Vanaf dan hebben we jaarlijks circa 250.000 euro te besteden.

Dat gaan we investeren in het opzetten van andere circulaire woongemeenschappen. Ik hoop echt dat mensen geïnspireerd raken en gaan ambiëren om sneller dan wij zo’n wijk op te zetten.”

De burgers achter het initiatief Ecodorp Boekel op het aangekochte terrein.