Van asfalt en groen in slechte staat, naar toekomstbestendige klimaatstraat

Door Manon van Ketwich

Onvrede over een rommelige openbare ruimte was de aanzet voor de realisatie van een Klimaatstraat in Zwolle. Met en door bewoners.

Bewoners van de straat Bernisse en een deel van de Alm in de Zwolse wijk Aa-landen waren ontevreden over de staat waarin hun straat verkeerde. Het asfalt lag er armoedig bij en er was maar weinig groen. Ze trokken aan de bel bij wijkbeheerder Monique Wiegers van de gemeente Zwolle die samen met de bewoners de verbeterpunten op een rijtje zette. “In eerste instantie konden we maar weinig doen”, vertelt Wiegers. “De straat stond pas later op het programma om aangepakt te worden.” Projectleider Erik Trip van de gemeente voegt toe: “De straat was misschien niet mooi, maar wel functioneel.”

Water en warmte

Omdat Bernisse/Alm bij zware regenval veel wateroverlast kende, kwam het gebied toch in aanmerking voor een opknapbeurt. “Bernisse/Alm staat hoog op onze nattevoetenkaart én de hittestresskaart”, weet Wiegers. Bij plensbuien ontstond regelmatig wateroverlast en in warme periodes zorgden het donkere asfalt en de platte daken ervoor dat het erg warm werd. Dit werd aangegrepen om van de straat een voorbeeldstraat te maken, waarvoor alles uit de kast is getrokken aan klimaatadaptieve maatregelen. De technische kennis van Trip kwam hier goed bij van pas.

Duurzame keuze

Waterpasserende bestrating moet ervoor zorgen dat plensbuien niet meer voor enorme plassen gaan zorgen. Maar niet alleen het oude asfalt gaat eruit, ook de bestrating op de erven van de bewoners maakt plaats voor de nieuwe verharding. Voor de huurwoningen komt dit voor rekening van woningcorporatie SWZ. De stichting bezit ongeveer een derde van de huizen in de straat. De andere zijn koopwoningen.

Ook daar wordt waterpasserende bestrating neergelegd, die deels voor rekening komt van de huizenbezitters. “Ze moeten inderdaad ook zelf een bijdrage leveren”, beaamt wijkbeheerder Wiegers. De gekozen verharding is een stuk duurder dan wat de gemeente normaal gesproken in een straat als deze zou toepassen. Projectleider Trip: “We zien het echt als investering, want deze gebakken stenen zijn heel duurzaam. Dit liggen er over tachtig jaar nog. Je zou het halverwege moeten herstraten, maar de materialen kunnen dan worden hergebruikt.”

Groenstroken

In de straat komt extra groen in de vorm van waterminnende bomen en planten. Een deel van dat groen gaat door de bewoners zelf beheren. De groenvakken zijn tegelijk infiltratiestroken die hemelwater tijdelijk kunnen opslaan. In het gebied worden infiltratiekratten onder de grond geplaatst, die ook een teveel aan hemelwater kunnen opvangen dat vanaf de daken naar beneden stroomt. Tot slot worden de erfafscheidingen vergroend en is het hemelwater afgekoppeld van het riool.

Klimaatboom

In de Zwolse straat komt tevens de allereerste Klimaatboom te staan: Een boom die zichzelf bewatert bij droogte en tegelijkertijd een oplossing biedt voor overtollig water. In een ondergronds krattenveld wordt water gebufferd. Met infiltratieleidingen wordt dit water naar de wortelzone van de boom afgevoerd. Via een capillair systeem is het water beschikbaar voor de boom.

Voor het project won de gemeente kennis in bij andere partijen, soms uit verrassende hoek. Zo werd Wavin geraadpleegd voor de infiltratiekratten, Bert van Polen van Pius Floris Ginkel groep over de klimaatboom, dacht woningcorporatie SWZ mee en speelde ook het Waterschap Drents Overijsselse Delta een belangrijke rol, door voorlichting over afkoppeling te geven en een subsidie te verstrekken.

Beter leefklimaat

Door een stuk wijkgroen bij de straat te betrekken ontstaat er ruimte voor een ontmoetingsplek. De invulling van deze ontmoetingsplek wordt samen met bewoners ontworpen. Hoe die er precies uit komt te zien, is nu nog niet bekend. Wel is zeker dat het hout van de gekapte bomen wordt hergebruikt, bijvoorbeeld in de vorm van meubilair. Door het creëren van deze plek én de saamhorigheid die dit project met zich meebrengt ontstaat een beter leefklimaat, vinden Wiegers en Trip.

De betrokkenheid van de bewoners is een groot deel van het succes. “Vijftien bewoners hebben meegedacht over de inrichting van de straat”, vertelt Wiegers. In totaal hebben gemeente en bewoners vier sessies nodig gehad om tot een ontwerp te komen. Zeven bewoners hebben aangegeven het groen te willen beheren. “De gemeente heeft als regel dat er minimaal drie adoptanten moeten zijn om de continuïteit van het groen te borgen. Is die er niet, dan planten we ander groen dat minder aandacht nodig heeft. In dit geval ben ik ervan overtuigd dat de bewoners het groen goed zullen beheren”, aldus Wiegers. En Trip: “Ik heb nog nooit een project gezien waar bewoners zo betrokken waren als hier”.

Net als bij alle participatietrajecten waren er ook bij dit project mensen die zich niet lieten zien bij bewonersavonden. Gewoon, omdat ze geen tijd hebben of omdat het ze niet zo veel uitmaakt wat er in de straat gebeurt. Ook bij het beoordelen van de ontwerpen reageerde niet iedereen. De actieve bewoners spraken hun buren erop aan als er iets moest gebeuren.

Natuurlijk was het niet alleen maar rozengeur en maneschijn, geeft Wiegers aan. “Het lijkt nu een groot succesverhaal, maar we hebben ook echt wel discussies gehad. Bijvoorbeeld over het aantal bomen dat gekapt moest worden. Sommige bewoners wilden dat alle bomen weggingen, anderen wilden juist dat er geen enkele boom zou verdwijnen. Uiteindelijk hebben we een compromis gevonden. In eerste instantie hebben we de bewoners het onderling laten uitzoeken. Wij hebben een adviserende rol.” Ook de verlichting was een punt van discussie. “Volgens sommige mensen stond de verlichting niet op de goede plek. Als je dan goed uit kunt leggen waarom de verlichting niet verplaatst kan worden ontstaat er acceptatie en begrip.”

Met sensoren gaat gemeten worden wat de effecten zijn van de getroffen maatregelen. Als het goed is behoren de natte voeten rond de zomer tot het verleden en wordt het ook een stuk koeler in de Bernisse/Alm. Hoe dan ook heeft het project veel opgeleverd, vinden Wiegers en Trip. “Dit project kan als een soort blauwdruk dienen voor toekomstige plannen, hoewel elke situatie natuurlijk weer anders is. We zullen, als alles straks af is, zeker de bewoners bevragen over hun bevindingen. En als andere gemeenten weer van ons willen leren, dan zijn ze van harte welkom.”

Jelle Nijland woont met zijn vriendin Leonie Meekers in de Bernisse. Hij is een van de bewoners die nauw betrokken is bij het project. Dat begon toen Nijland zich ergerde aan de rommel in zijn straat. “De gemeente had wat werkzaamheden uitgevoerd, maar had vervolgens de boel niet opgeruimd. Er waren wat takken van bomen afgehaald, maar die bleven liggen in de bosschages. Bovendien waren er wat stoepbanden half weggehaald.” Al met al geen fraai gezicht, bovendien nodigde de rommel uit tot het dumpen van nog meer troep. Reden voor Nijland om de gemeente te bellen, te mailen en een klacht in te dienen. Toen het naar zijn zin te lang duurde voordat er iets gebeurde, stapte hij naar de wijkbeheerder. Daar bleek dat ook andere bewoners al hun onvrede hadden laten blijken over de rommel, maar tevens over de wateroverlast na hevige regenbuien.

“Bij de wijkbeheerder hebben we al onze punten neergelegd en aangegeven dat een aantal buren met groene vingers zelf ook wel iets wilde doen. Een aantal klachten is opgelost én er werd gekeken naar wat de gemeente kon doen aan de wateroverlast.”

Dit leidde uiteindelijk tot de realisatie van de Klimaatstraat, een veel groter project dan in eerste instantie was gedacht. Voor de bewoners een mooi resultaat, dat ze misschien niet hadden zien aankomen. Nijland: “Eerlijk gezegd hadden sommige bewoners er niet heel veel vertrouwen in dat er iets met onze wensen gedaan zou worden. En gedurende dit project werden wat zaken uitgesteld, dat helpt niet. Toch zijn we er energie in blijven steken en bij elkaar gebleven. Mij is vooral duidelijk geworden dat de gemeente naar het grotere plaatje kijkt, terwijl wij ons vooral druk maakten over onze eigen straat en tuin.”

Naast een compleet heringerichte straat heeft het project ook iets anders opgeleverd, vindt Nijland. “Namelijk dat we veel meer contact met elkaar hebben. Het project heeft voor verbinding gezorgd.”

Hoewel Nijland met name tevreden is over hoe wijkbeheerder Monique Wiegers de zaken heeft opgepakt, geeft hij de gemeente ook nog wat leerpunten mee. “Dat zit vooral in de snelheid. Ik begrijp wel dat niet alles tegelijk kan, maar ik kan me wel voorstellen dat sommige bewoners hun interesse verliezen als het heel lang duurt. Wij denken soms vrij simpel over zaken als riolering, asfalt en groenplanning, terwijl dat allemaal met elkaar te maken heeft. De gemeente heeft de expertise in huis en dat is heel fijn. Maar op voorhand een realistische planning geven en vooraf waarschuwen dat vertraging in dit soort projecten regelmatig voorkomt zou wel fijn zijn.”