De impact van DuurzaamDoor
Het aflopen van de huidige programmaperiode 2021-2024 van rijksprogramma DuurzaamDoor, is het uitgelezen moment om terug te blikken en vooruit te kijken. Eric Gerritsen, vanuit RVO werkzaam bij DuurzaamDoor en met name betrokken bij de participatietafel natuurinclusief bouwen, laat zijn licht schijnen op de werkwijze, de behaalde resultaten en de impact.
Tekst: Manon van Ketwich
Alweer 7 jaar geleden werden de eerste tekenen van leven van de participatietafel zichtbaar, met belangrijk pionierswerk van onder meer Jelle de Jong, IVN en inmiddels Wereld Natuur Fonds, en Tarsy Lössbroek, voorganger van Eric Gerritsen. “Nu de programmaperiode afloopt ben ik de laatste tijd bezig geweest om in beeld te brengen wat we in dit tijd nu eigenlijk in gang hebben gezet”, begint Gerritsen. “Dat is ook ingegeven door de tussenevaluatie van DuurzaamDoor, nu twee jaar geleden.”
Meer smoel voor DuurzaamDoor
Eén van de aanbevelingen uit die tussenevaluatie was om het programma meer ‘smoel’ te geven en daarbij de impact van DuurzaamDoor te benadrukken. “Anders lijkt het misschien alsof we alleen maar leuke bijeenkomsten aan het organiseren zijn geweest. Maar we zijn wel degelijk gericht bezig geweest met ondersteunen van allerlei transities. Meerdere transitietheorieën hebben ons geholpen te bepalen wat we met beperkte middelen en beperkte tijd het best konden doen. We hebben ons telkens opnieuw met het kernteam afgevraagd hoe we de juiste zetjes in de goede richting konden blijven geven. Typerend voor DuurzaamDoor is dat we partijen bij elkaar brengen en weten op te schalen. In plaats van top-down sturing werken we voornamelijk voor coalitions of willing, netwerken van organisaties met diverse perspectieven die vanuit eigen initiatief met -in dit geval- natuurinclusief bouwen aan de slag willen.”
Beperkte tijd en beperkte middelen dus, maar wel heel veel vrijheid om die in te zetten ten behoeve van die coalities, stelt Gerritsen. “Maar hoe weet je of je het goede doet? En wat is dan goed? Ik ben geen pinautomaat voor de eerste de beste die met een leuk plan komt. We werken wel met publieke middelen. Met de participatietafel hebben we niet alleen gezocht naar mensen met energie en initiatief, maar ook mensen met samenwerkend vermogen en een op leren gerichte houding. Samen leren is in mijn ogen essentieel bij werken aan transities.” Gerritsen refereert hierbij aan het kwadrantenmodel van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB). Daarin worden vier rollen van de overheid beschreven. De participatietafel natuurinclusief bouwen is wat Gerritsen betreft gestart vanuit de rol van responsieve overheid. “Het ondersteunen van initiatiefnemers en hun ambities staan centraal. Het zijn vaak initiatieven die zich zeker in de startfase wat buiten bestaande systemen en staand beleid bevinden. Met de participatietafel wilden we vervolgens ook schaal helpen maken. We hebben geholpen met het uitbouwen van coalities van initiatiefnemers naar twee robuuste, op leren gerichte kennisprogramma’s op nationale schaal waarin bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en overheden betrokken zijn. Dit type publiek-private samenwerking is een voorbeeld van de samenwerkende overheid.”
“Hoe weet je of je het goede doet? En wat is dan goed? Ik ben geen pinautomaat voor de eerste de beste die met een leuk plan komt.”
KAN Bouwen
Als één van de meest concrete resultaten noemt Gerritsen de opzet van het KAN Bouwen Netwerk, dat zich richt op groene nieuwbouwwijken. “Wij hebben met DuurzaamDoor vooral in de beginjaren een flinke bijdrage geleverd aan dit netwerk, met denkkracht, netwerk en ook wat financiële middelen als ondersteuning voor activiteiten. Je kunt nooit hard maken dat KAN Bouwen er zonder ons nooit was gekomen, of dat het anders minder snel was gegaan, maar we stonden wel mee aan de wieg. Dat hebben we overigens samen gedaan met de kerngroep van de participatietafel, bestaande uit mensen uit verschillende organisaties; een coalition of willing op zichzelf, met visie, daadkracht en een breed eigen netwerk. Met de vraag hoe we meer schaal konden maken kwamen we in 2019 uit bij de NEPROM, een grote speler in de bouwwereld, die het KAN Bouwen programma onder haar hoede heeft genomen.”
“Inmiddels kunnen we zeggen dat KAN Bouwen anno 2024 op eigen benen staat. Drie ministeries en leden van KAN Bouwen dragen het programma financieel gezien. Met DuurzaamDoor hebben we de kiem, die KAN Bouwen was, helpen uitgroeien tot een stevige boom waar je ook al de appels van kunt plukken. We hebben daarmee invulling gegeven aan onze ambitie om opgedane kennis en inzichten te borgen en door te geven. Dat is een mooi resultaat en een goed moment om een punt achter onze betrokkenheid te zetten. Maar KAN Bouwen gaat door en daarmee blijven we indirect impact maken.
Werklandschappen van de Toekomst
De opgedane ervaring bij het opzetten van het KAN Bouwen netwerk is benut bij het opzetten van Werklandschappen van de Toekomst. Dit kennisprogramma richt zich op het vergroenen en verduurzamen van bedrijventerreinen in Nederland. Het doel is om klimaatadaptieve en natuurinclusieve werklandschappen te creëren die bijdragen aan een groene, gezonde en toekomstbestendige leefomgeving. “IVN heeft in 2021 de ambitie uitgesproken om iets op bedrijventerreinen te doen en dat groots aan te pakken. DuurzaamDoor heeft er vervolgens voor gekozen om dit initiatief te ondersteunen, in eerste instantie door mee te denken over een aanvraag voor financiering uit het Nationaal Groeifonds. Die aanvraag is gehonoreerd, waarmee er met 26 miljoen euro voor de komende jaren een stevige financiële basis onder het programma ligt. Die aanvraag was ook om een andere reden een slimme zet, want het maakte het opzetten en organiseren van een breed consortium van partijen gemakkelijker. Iedereen kreeg het idee ‘daar gebeurt iets interessants, er komt een hoop geld vrij en dus ook mogelijkheden’. Ja, wie wil daar nu niet aan meewerken? Zo praktisch denken mensen ook en het werkt dus, want dertig partijen doen mee in het consortium, waaronder provincies, ministeries, wetenschap, onderwijs en het bedrijfsleven.”
Voordat echt aan de slag gegaan kon worden met de miljoenen uit het Groeifonds moesten heel wat formaliteiten worden afgehandeld. In de tussentijd heeft DuurzaamDoor niet stilgezeten. “Zo hebben we alvast geholpen met het opzetten van een handboek voor procestrekkers, maar ook met de eerste verkiezing van het meest groene, klimaatadaptieve bedrijventerrein van Nederland. Een verkiezing haalt niet alleen goede voorbeelden boven tafel, maar creëert ook reuring en bewustwording. Iedereen wil wel een prijs winnen!”
Inmiddels is de programmaorganisatie Werklandschappen van de Toekomst ruim een jaar bezig. Er wordt geëxperimenteerd met een nieuwe manier van samenwerken, waarbij alle dertig aangesloten partijen mogen meebeslissen over hoe de 26 miljoen uit het Groeifonds wordt besteed “Dat is nog best wennen. En dat is een proces waar ik nog wel een tijdje op aangehaakt wil blijven en van wil leren, om die inzichten vervolgens weer te verspreiden als inspiratie voor anderen.”
Hopelijk is het Gerritsen en zijn collega’s van DuurzaamDoor gegund om dat ook daadwerkelijk te doen. De programmaperiode loopt eind 2024 af en het is allerminst zeker of er een vervolg komt. “Ik ben betrokken bij de begeleiding van de externe eindevaluatie van DuurzaamDoor door TwynstraGudde, die eind dit jaar resultaten oplevert voor onze opdrachtgever, ministerie van LVVN. Het ministerie besluit of we wel of niet doorgaan.” Ondertussen is Gerritsen al wel gestart met een rondje langs de velden om ideeën op te halen, mocht DuurzaamDoor zich de komende jaren ook weer met de transitie naar een natuurinclusieve samenleving bezig gaan houden. “In de DuurzaamDoor filosofie gaan we dat niet zelf bepalen. Het zou kunnen dat we iets met een bepaalde doelgroep gaan doen, zoals bestaande woningbouw. Of ons juist richten op specifieke gebieden, zoals de ruimte direct rond de stad.”
Sociale innovatie
Gerritsen is er niet helemaal gerust op dat het goed komt. “Het huidige kabinet zet in op innovatie. Ik vind dat sociale innovatie een onderbelicht aspect is. We weten wel hoe we een wadi technisch gezien moeten aanleggen, maar hoe ga je regelen dat -ie er komt? En we weten ook wel hoe groene daken en gevels werken. Maar op zo’n bedrijventerrein, met al die verschillende eigenaren en gebruikers die vooral bezig zijn om een bedrijf draaiende te houden: zij hebben zeker niet als core business om groene daken aan te leggen. En dan moeten al die individuele vergroeningsmaatregelen ook nog eens optellen tot een geheel met kwaliteit, zodat bedrijventerreinen een groene, gezonde omgeving voor mens én dier worden. Dat vraagt om anders denken, anders doen en samenwerken, dus om sociale innovatie. Programma’s zoals DuurzaamDoor kunnen sociale innovatie aanjagen, ook op andere thema’s dan natuurinclusiviteit. Het zou daarom jammer zijn als het stopt.”
Eric Gerritsen
Over DuurzaamDoor
“Wij helpen met het bouwen van netwerken van mensen; voorlopers met verschillende perspectieven, drijfveren en expertise die vanuit eigen ambitie willen samenwerken aan duurzame voedsel- en energiesystemen, duurzaam onderwijs of een natuurinclusieve samenleving. We scheppen ruimte, werken mee en brengen (verder) in beweging. De opgebouwde kennis en ervaring leggen we vast en geven we actief door”
Meer informatie op www.duurzaamdoor.nl
“Programma’s zoals DuurzaamDoor kunnen sociale innovatie aanjagen, ook op andere thema’s dan natuurinclusiviteit. Het zou daarom jammer zijn als het stopt.”
DuurzaamDoor op Congres Natuurlijk
Op Congres Natuurlijk, op 28 november in Zwolle, is DuurzaamDoor aanwezig met een stand in de lounge. Iedereen die vragen over DuurzaamDoor heeft of die input wil geven op een eventuele nieuwe programmaperiode is welkom. Daarnaast verzorgt Erik Soonieus van Rebelwise, tevens betrokken bij Werklandschappen van de Toekomst, een sessie over de wijze van samenwerken binnen het consortium. Hoe werk je effectief samen tussen dertig organisaties in één programma, gericht op het aanjagen van natuurinclusieve en klimaatadaptieve maatregelen op 1000 bedrijventerreinen? Kijk hier voor meer informatie over deze sessie.