Park Vijfsluizen: dé showcase van een gezonde leefomgeving

In het oosten van Vlaardingen, genesteld tussen de A4, de Vulcaanhaven en het tracé van Hoekse Lijn, werkt projectontwikkelaar Heijmans aan Park Vijfsluizen. De naam zegt het al: in deze woonwijk staan de woningen ten dienste van de natuurlijke omgeving. In een interview met Heijmans blijkt dit nieuwe perspectief een ideaal recept voor een gezonde en klimaatadaptieve woonomgeving.

Tekst: Reinoud Schaatsbergen | Beeld: Heijmans

Park Vijfsluizen wordt door Heijmans gerealiseerd op een voormalig sportpark van Shell, dat in de jaren 50 tot de jaren 90 in dienst was. Aanvankelijk was er een duurzame kantoorwijk gepland, maar de verantwoordelijke ontwikkelaar zag daar toch van af. “Dat kwam door de kredietcrisis”, vertelt Ron van den Brink, ontwikkelaar bij Heijmans. “Wij waren bij de plannen betrokken omdat er ook woningbouw in het plan zat, dus na die samenwerking hebben wij het land gekocht.”

Het gebied is namelijk kansrijk, vertelt Van den Brink. De locatie ligt omsloten door de stedelijke omgevingen van Rotterdam en Vlaardingen, is goed bereikbaar met auto, fiets en ov en heeft veel historische kwaliteiten dankzij het voormalige sportpark. “Als je dat goed ontwikkelt, kun je bovendien de rust die eigen is aan het sportpark bewaren”, zegt de ontwikkelaar. Als voorbeeld noemt hij de tien meter hoge parkwal die naast de A4 is geplaatst. Dit is een groene geluidswal van aarde die ‘recht doet aan de plek’, in tegenstelling tot een regulier geluidsscherm. Wat betreft bijzondere ingrepen is deze wal nog maar het topje van de ijsberg.

Gevarieerd recept

Heijmans bestempelt Park Vijfsluizen als showcase. Kenmerken als natuurinclusiviteit, klimaatadaptatie, sociale cohesie en mobiliteit zijn prominente pijlers in de plannen. Hoe begin je aan zo’n fikse opgave? “Na het vaststellen welke onderwerpen belangrijk zijn voor de locatie, zorgen we gedurende de ontwikkeling dat al die onderwerpen even belangrijk blijven”, vertelt Van den Brink. “We willen vermijden dat we terugvallen in de kernzaken, zoals wel vaak gebeurt in zulke projecten. Daarom betrokken we vooraan in het ontwerpproces niet alleen een stedenbouwkundige, maar ook een landschapsarchitect.”

“Het is een park, dus het mag wat ruiger. We zetten bijvoorbeeld planten op een grotere afstand zodat ze beter uit kunnen groeien en zorgen ervoor dat grasvelden niet continu worden gemaaid.”

Zo kon de ontwikkelaar op diverse thema’s een sterke basis leggen in het plan. Bijvoorbeeld op ecologie: “Het is een vervallen sportpark, dus er waren best veel ingrediënten om mee te werken”, zegt Van den Brink. “Ik zag er bijvoorbeeld in het najaar een vos lopen en er leven ook marters Bestaande kwaliteiten moeten wij behouden en die kwaliteiten verder brengen in de nieuwe wijk. Op basis van de kenmerken van het beoogde ontwerp zijn biotopen met doelsoorten geformuleerd en op basis daarvan is een raamwerk gecreëerd. Daaruit kunnen we details naar voren halen, zoals welke soort beplanting of erfafscheidingen erin moeten komen, afgestemd op de soorten die we er verwachten. Dat is allemaal input voor het ontwerp van de openbare ruimte en de gebouwen.”

“Ik zag er bijvoorbeeld in het najaar een vos lopen en er leven ook marters Bestaande kwaliteiten moeten wij behouden en die kwaliteiten verder brengen in de nieuwe wijk. Op basis van de kenmerken van het beoogde ontwerp zijn biotopen met doelsoorten geformuleerd en op basis daarvan is een raamwerk gecreëerd. Daaruit kunnen we details naar voren halen, zoals welke soort beplanting of erfafscheidingen erin moeten komen, afgestemd op de soorten die we er verwachten. Dat is allemaal input voor het ontwerp van de openbare ruimte en de gebouwen.”

Delen en gezondheid

Voor het thema mobiliteit zijn ook veel aanknopingspunten om mee te werken. “Er ligt een regionaal fietsnetwerk, dus daar gaan we op aanhaken”, vertelt de ontwikkelaar. “Dat doen we door een soort ring door het park te maken waar ook het autoparkeren aan gekoppeld is.” Het parkeeraspect is een belangrijke. Het project wordt zo ontworpen dat het ‘duidelijk is dat je in een park bent’, dus autolouw en met smalle rijbanen. “Om de keuze voor een lage parkeerbalans te onderbouwen, hebben we gekozen voor een deelautoconcept en voor het stimuleren van fietsgebruik, bijvoorbeeld door voorzieningen aan de gevel te maken om eenvoudig de fiets aan vast te kunnen maken.”

Daar blijft het niet bij. Om het deelconcept goed te laten landen, doet Heijmans er alles aan om de nieuwe bewoners ervoor te verleiden. “We zien dat als mensen verhuizen, ze ook hun dagelijkse routine heroverwegen”, zegt Van den Brink. “Daarom gaan we vanaf dag één voldoende deelauto’s beschikbaar stellen zodat de drempel laag is om in te stappen. De parkeerplaatsen die er komen beslaan toch nog een groot oppervlak, dus daar willen we nu alvast waterdoorlatende bestrating van maken. Dat is goed tegen hittestress.” Ook wordt rekening gehouden met parkeerplaatsen die in de toekomst eventueel overbodig worden, die kunnen worden teruggegeven aan het park.

Wonen in een park

Met deze ontwerpdetails in het achterhoofd kan stap voor stap invulling worden gegeven aan het park. Uitgangspunt daarbij is dat elke invulling bijdraagt aan de kwaliteit van de leefomgeving, aldus Van den Brink. “In de basis hebben wij een park ontworpen en daar woningen ingezet”, zegt hij. “Dat ga je ook terugzien, afhankelijk van in welke deelplan je staat. In één zone plaatsen we bijvoorbeeld bomen als een coulisse langs een open veld waar je langs moet lopen vanaf je auto of huis. Je woont dus echt in een bos.”

Een groot bijkomend voordeel van al dit groen is dat het hittestress tegengaat. Ook daar is Heijmans zich zeer van bewust. “Door bijvoorbeeld alleen daar waar nodig steenachtige materialen toe te passen, concentreren wij ons erop dat de opwarming van het hele gebied wordt beperkt”, vervolgt Van den Brink. Daarnaast zorgen wij ervoor dat regenwater bij neerslag kan infiltreren in de bodem, wat op warme dagen weer verdampt en de omgeving koelt. “Bovendien hebben we gelukkig mooie bomen van wel 70 jaar oud kunnen behouden: dit zijn volgroeide bomen die zorgen voor schaduwwerking. Bij de aanplant van nieuwe bomen zorgen we dan ook voor wat grotere plantafstand, zodat de kruinen groter kunnen worden en dus meer schaduw werpen.”

Beheer

Het staat buiten kijf dat Park Vijfsluizen een uitermate groene wijk wordt. Wordt dat niet een nachtmerrie voor beheerders? Nee, denkt Van den Brink. “Wij denken dat we de kosten op hetzelfde niveau kunnen houden als bij ‘normaal’ onderhoud”, zegt hij. “Dat zit hem in het beeld dat wij proberen neer te zetten. Het is een park, dus het mag wat ruiger. We zetten bijvoorbeeld planten op een grotere afstand zodat ze beter uit kunnen groeien en zorgen ervoor dat grasvelden niet continu worden gemaaid. We zijn er nog niet, maar we trekken met de gemeente op om dit beeld te behouden zonder dat het al te veel arbeid vraagt.”

Tegenwoordig wordt onderhoud ook deels afgevangen door participatie van bewoners. Bij Park Vijfsluizen wordt dit gestimuleerd, maar het is niet het uitgangspunt. “We willen bewoners enthousiasmeren en bewust maken van hun leefomgeving, bijvoorbeeld door hegknipmiddagen te organiseren”, zegt Van den Brink, “maar dat doen we op vrijwillige basis. Je hoeft geen groene vingers te hebben om hier te wonen. We willen het park zo inrichten dat het functioneel is en iedereen zijn eigen weg kan gaan. Dat is ook het voordeel van een landschapsarchitect: die kan zijn kennis op dit vlak bij de eerste pennenstreek erin stoppen.”

Stapsgewijs

Park Vijfsluizen bevindt zich momenteel nog in de planfase. Het project is opgedeeld in diverse deelplannen, waarvan er nu drie klaar zijn. Nu wordt er gekeken naar de invulling van de volgende deelplannen. “Wat wij vandaag bedenken, is over vijf jaar oud nieuws”, zegt Van den Brink. “Mijn taak in de komende periode is onderzoeken hoe wij een stap verder kunnen gaan in de laatste deelplannen.”

Waar je dan aan moet denken? Nieuwe manieren om natuurinclusief te bouwen en de wijk klimaatadaptief te maken, zegt de ontwikkelaar, maar ook smart en sociale cohesie zijn thema’s waar Van den Brink dieper in wil duiken. “Hoe maak je van de gezamenlijke buitenruimte een verlengstuk van de privétuin, of hoe kan je water opvangen en vasthouden zonder dat hier een belemmering ontstaat voor bewoners?” Voor deze plannen houdt de ontwikkelaar nauw contact met zijn collega’s van het project Maanwijk, een innovatieve nieuwbouwwijk waar sociale cohesie centraal staat.

“Wat wij vandaag bedenken, is over vijf jaar oud nieuws. Mijn taak in de komende periode is onderzoeken hoe wij een stap verder kunnen gaan in de laatste deelplannen.”

De eerste woningen zijn intussen in de verkoop gegaan. Het gaat dan om herenhuizen en (vijver)hofwoningen. In latere fases volgt nog een breed scala aan woningtypen. “De locatie geeft misschien een compoundgevoel, maar dat is niet het geval”, zegt Van den Brink. “Het gebied is een soort groene kamer, te danken aan het oorspronkelijke sportpark, maar is niet voorbehouden aan één doelgroep. Er komt een mix van woningen, bijvoorbeeld starterswoningen van 80m2 met tuin en zolder, lofts van 50m2 voor starters en studenten, kleine en grote eengezinswoningen en twee-onder-een-kappers. Het is een heel divers programma voor verschillende doelgroepen, juist om die cohesie te bevorderen.”

Toekomstbestendig

Park Vijfsluizen moet eind 2025 klaar zijn. Heijmans wil daarna betrokken blijven bij de wijk om de gemeente te helpen het gebied te onderhouden en om te meten hoe de sociale cohesie en mobiliteit zich ontwikkeld, zodat bijgestuurd kan worden waar nodig. “We willen ook op verschillende thema’s monitoren hoe ze functioneren”, zegt Van den Brink. “Bijvoorbeeld hoe de biodiversiteit zich ontwikkelt in de wijk. Wat deden wij wat een beperkte werking blijkt te hebben of juist een grote invloed had? Wat we daarvan leren, kunnen we gebruiken in nieuwe ontwikkelingen.”

Dat laatste is dan ook het overkoepelende streven van dit project, zegt de ontwikkelaar. “Dit is een geslaagde showcase als het voorbeelden in zich heeft waar we later op terug kunnen grijpen. Of dat nou kleine of grote dingen zijn, zoals zo’n aardewal of de smart toepassingen in een woning.” Zo is Park Vijfsluizen niet zomaar een klimaatadaptieve wijk, of een slimme wijk, of biodivers. “Het doel is dat de wijk bestand is tegen de toekomst. Dat zit verweven in het hele plan.”