Een fietstunnel met discoverlichting
Mensen voelen zich niet altijd even veilig in een fietstunnel. Een fietstunnel wordt doorgaans ontworpen vanuit een verkeerskundig en technisch perspectief. Daardoor is een substantiële bijdrage aan de subjectieve veiligheid tijdens het ontwerpproces vaak onderbelicht geweest. Amsterdam wil fietstunnels die als sociaal onveilig worden ervaren en bijdragen aan een onprettige herinnering aanpakken. Om de beleving te verbeteren is Goudappel in samenwerking met Amsterdam Bike City - het fietsplatform van de gemeente Amsterdam en de Vervoerregio Amsterdam - de uitdaging aangegaan om inzicht te krijgen in de factoren die de sociale (on)veiligheid beïnvloeden. Maar hoe pak je dat aan?
Iris van Hagen en Thijs Broers, Goudappel
‘De Tunnelvisionair’
Omgevingsprikkels bepalen grotendeels hoe je een omgeving ervaart. Wat je ziet, hoort, ruikt, voelt en proeft, bepaalt voor een belangrijk deel welke emotie je ervaart en welk gedrag je vertoont. Dit zijn onbewuste processen. Gebaseerd op zintuiglijk waarnemingen hebben gedrags- en belevingsonderzoeker Iris van Hagen en landschapsarchitect Thijs Broers (beide adviseur bij Goudappel) een onderscheidend belevingsonderzoek ontworpen dat het effect van beïnvloeding van een zintuig op de ervaren veiligheid, in kaart brengt: ‘De Tunnelvisionair’. Deze onderzoeksmethode is in praktijksetting toegepast in een aantal Amsterdamse fietstunnels.
Experimentlocatie: Amsterdam Noord
Voor het onderzoek hebben bewoners in Amsterdam Noord vier fietstunnels gekozen als experimentlocatie. Deze tunnels zijn voortgekomen uit een stemming onder de bewoners van het stadsdeel waarbij ze een tunnel in hun buurt konden kiezen die ze graag een make-over zouden willen geven. Aan elke tunnel is vervolgens een zintuig toebedeeld en aangepast met verschillende tijdelijke invloeden, gericht op dat specifieke zintuig. Gekozen is om de effecten van de zintuigen zien, horen, ruiken en voelen te meten. In januari 2024 is de nulmeting uitgevoerd (meting zonder aanpassingen) en is de beleving van de fietsers met een enquête in kaart gebracht. De enquête is opgebouwd aan de hand van de klantwensenpiramide (M. van Hagen), een model dat laat zien wat klanten willen in volgorde van belangrijkheid met de thema’s sfeer, comfort, gemak en schoon/veiligheid.
De tijdelijke invloeden waarmee de zintuigen werden geprikkeld bestonden tijdens de experimentendag (de 1-meting) uit discoverlichting voor de tunnel gericht op het zintuig zien. Uit vogelgeluiden voor de tunnel horen. Uit sinaasappelgeur voor de tunnel ruiken en werd de tunnel voelen voorzien van wind in de rug. Gemonitord werd welke invloeden het sterkste positieve effect had op de ervaringen van de fietsers in de tunnel. De ervaringen zijn wederom in kaart gebracht door middel van een enquête.
In het oog springende resultaten
De experimentendag laat zien dat het zintuig zien met 44% het grootste aandeel in het totale oordeel heeft. Daarna volgt horen met 35%, ruiken met 16% en voelen met 5%. Ook hebben bijna alle invloeden de beleving van de fietstunnels verbeterd. De zintuigen zien, horen en ruiken laten de grootste toename op de thema’s sfeer en comfort zien. Hier vallen o.a. de onderwerpen “aangename tunnel” en “prettig fietsen” onder. Ook de onderwerpen “graag fietsen” en “een plezierige ervaring” onder het thema beleving, scoorden beduidend hoger. Invloeden gericht op het zintuig geluid hadden de grootste positieve invloed. Het laten horen van natuurlijke geluiden, zoals fluitende vogels, werd als passend bij de omgeving ervaren en lijkt daardoor een grotere invloed te hebben gehad op het totale oordeel. De sinaasappelgeur die in de geurtunnel is toegepast, werd ook als positief ervaren, maar werd minder passend gevonden bij de omgeving. Een passende invloed is dus belangrijk.
Eerdere onderzoeken laten zien dat een prettige beleving van iets tot een toename in gebruik leidt. De experimentendag is met minimale inspanning uitgevoerd en laat zien dat kleine invloeden al een verschil kunnen maken. Dit biedt perspectieven voor een serieuze aanpak van de beleving in fietstunnels. De inzichten uit het onderzoek zijn bedoeld om de gemeente Amsterdam sturing te geven aan het verbeteren van sociale veiligheid vanuit zintuigelijke ervaring in tunnels en geeft handvatten voor een prettiger ontwerp van nieuwe tunnels. Voor informatie over ‘De Tunnelvisionair’ kan contact opgenomen worden met