Beleving van fiets- en voetgangerstunnels in Rotterdam en Utrecht in co-creatie verbeteren
Elke den Ouden en Rianne Valkenburg van LightHouse - Fellow at TU/e doen in Rotterdam en Utrecht onderzoek naar hoe verlichting kan bijdragen aan een beter gevoel van veiligheid en gebruik van onderdoorgangen. Met co-creatie en demo opstellingen. Ze praten mij en u graag bij over opzet en doel van de pilots.
Tekst: Geert Dijkstra

Rianne Valkenburg
'We zien veel gemeenten om allerlei redenen toch terughoudend zijn om nieuwe oplossingen toe te passen. '

Tunnel 1

Tunnel 2

Tunnel 3

Tunnel 4
Van smart naar passende verlichting We kennen deze twee bekende gezichten in het vakgebied openbare verlichting vooral van hun smart city en smart lighting publicaties, presentaties en activiteiten. Ze maken een slag, zo wordt duidelijk aan het begin van ons gesprek: “Het gaat wat ons betreft niet per se over smart maar over passend. Voor elke situatie de juiste oplossing kiezen, gebruikmakend van de technologie die je ter beschikking hebt. En dat zo veel mogelijk samen met de direct betrokkenen.”
Op zoek naar geschikte locaties voor deze filosofie bleken de talloze tunneltjes in Nederland een geschikt object. Zeker als je weet dat 40 procent van de fietsers tunnels als niet prettig of zelfs onveilig ervaart, zoals bleek uit onderzoek van de Fietsersbond. “Samen met de gemeente Rotterdam zijn we toen het avontuur aangegaan om onze onderzoekambities rond passende verlichting in te vullen, speciaal voor twee locaties in Rotterdam. Vervolgens vonden we ook gehoor in Utrecht.”
Beleven Belangrijk element in de aanpak is het letterlijk en figuurlijk laten zien dat het anders kan. Samen komen tot andere oplossingen via een andere, meer participatieve route, waarbij de oplossingen niet alleen samen bedacht en uitgewerkt, maar ook beleefd worden. Zo ontstaat er een optimale oplossing op de gekozen locatie en komt er ook draagvlak voor in de directe omgeving. En het samen nadenken over de optimale tunnelverlichting vervult zelfs een verbindende functie in een straat of wijk. Zo wordt het tunnelproject niet alleen een doel maar ook een middel. Dus is er bij de pilots in Rotterdam en Utrecht onder meer samengewerkt met andere afdelingen binnen de gemeente, omwonenden, leveranciers, de Fietsersbond, andere gemeenten en meer.
Innovatie impuls Tegelijkertijd hebben Den Ouden en Valkenburg de ambitie om, door concreet dingen te doen, ook de innovatie in de sector een impuls te geven. Valkenburg: “We zien veel gemeenten om allerlei redenen toch terughoudend zijn om nieuwe oplossingen toe te passen. We zien bijvoorbeeld dat innovatie angst, tijdsdruk, budgettaire beperkingen, twijfels over de werking en te verschillende meningen een rol spelen”.
Maatwerk Al met al wordt zo een fors traject opgebouwd om samen met alle stakeholders te komen tot het ontwikkelen van één tunneloplossing. Is het daarmee niet direct te exclusief? Den Ouden: “De te ontwikkelen oplossingen in Rotterdam en Utrecht moeten schaalbaar zijn en gebaseerd op bestaande technieken die op meerdere locaties passend te maken zijn. Juist om het toepasbaar te maken voor de talloze andere tunnels waar vergelijkbare problematiek speelt.”
Pilots in Rotterdam en Utrecht De gemeente Rotterdam wilde graag werken aan veiligheid in en rond fietstunnels, nadat er vragen uit de gemeenteraad over waren gekomen. Den Ouden en Valkenburg gingen aan de slag.
Er werden sessies georganiseerd om tot een probleemdefinitie te komen: de harde overgang qua licht als je de tunnel in of uit fietst, zowel overdag als in het donker werd als heel onprettig ervaren. In vervolgsessies is de gekozen oplossing met lichtpatronen bedacht, die de overgang moet verzachten en het gebied bij de in- en uitgangen van de tunnel moet betrekken bij de tunnelbeleving.
Tegelijkertijd kun je dan een identiteit creëren op basis van beelden die passen bij de context van de tunnel. Met aanpasbare lichtpatronen, zodat er maatwerk gepleegd kan worden op specifieke situaties bij andere tunnels. Die oplossing is verder uitgewerkt tot een demo in Rotterdam in samenwerking met Schréder, Signify en Industrielicht. Daarbij zijn twee verschillende tunnels, waarvan één middenin de stad en één in een groengebied ligt, een avond uitgevoerd met de beoogde oplossing en het effect ervan onderzocht.
In Utrecht kwam uit een buurtonderzoek in Pijlsweerd de fiets- en voetgangerstunnel Laan van Engelswier als een van de speerpunten naar voren op de wensenlijst. Allereerst werden hier de feitelijke kenmerken van de betreffende tunnel geïnventariseerd. Vervolgens werd een buurtsessie georganiseerd om met bewoners in gesprek te gaan over de problemen én de mogelijke oplossingen voor deze specifieke plek. In Utrecht wordt binnenkort getest met een aantal buurtgenoten die onder meer via Whatsapp op deze testdag worden geattendeerd.
Waar de pilot in Rotterdam vooral nog een technische test was, is die in Utrecht echt gericht om de beleving te toetsen in de praktijk. Inclusief een aantal verbeterslagen die naar aanleiding van de Rotterdamse pilot in gang werden gezet om betere patronen te maken, in een optimale afstemming met de reguliere verlichting. Tijdens de testavond worden een aantal scenes aangeboden en getest op de beleving en waardering van de gebruiker, die dat via een Mentimeter onderzoek kan aangeven. Als aanvullend onderzoek wordt vooraf in de buurt nog een online vragenlijst verspreid om de wensen, bijvoorbeeld voor specifieke patronen of kleurgebruik bij speciale gelegenheden, in beeld te krijgen.
Ambities Al met al heeft het project een flink aantal doelstellingen. Valkenburg: “Uiteraard zoeken we naar de optimale oplossing voor de tunnel in Utrecht. Een oplossing die de beleving substantieel verbetert. Maar als we iets uitzoomen, gaan we ook op zoek naar aanknopingspunten voor andere gemeenten, zodat die ook aan de slag kunnen met de ontwikkelde oplossing. Daarnaast willen we ook de industrie prikkelen om met nieuwe en betaalbare producten en oplossingen te komen. En willen we überhaupt het innovatieklimaat een impuls geven door te laten zien dat je met een toch relatief eenvoudig project en beperkte middelen tot nieuwe oplossingen kunt komen. Die leiden tot passende verlichting én tal van positieve bijeffecten bij alle betrokkenen. Zo maken we echt een slag. Passende verlichting als gouden middenweg tussen dure maatwerkoplossingen enerzijds en standaard straatverlichting anderzijds.”

Elke den Ouden