Natuurinclusief Bouwen: bouwen aan Tweede Natuur
Natuurinclusief bouwen wordt steeds meer gemeengoed. Toch blijft het nodig om de aandacht op dit onderwerp te vestigen. Want het is nog lang niet bij iedereen vanzelfsprekend om bij het bouwen aandacht voor mens, dier en natuur te hebben. Daarom stond de derde editie van het congres Natuurlijk in het teken van Mijn Tweede Natuur.
Auteurs: Reinoud Schaatsbergen en Manon van Ketwich
“Hoe mooi is het om in de woonomgeving groen een plek te geven. Dat is goed voor de biodiversiteit en goed voor de bewoners.”
Gert Harm ten Bolscher, gedeputeerde Provincie Overijssel
Voor het tweede jaar op rij was Natuurlijk een online evenement, georganiseerd door Natuur voor Elkaar, een initiatief van provincie Overijssel en Het Oversticht. “Toch weer even wennen”, vond Commissaris van de Koning Andries Heidema, die de honderden deelnemers namens provincie Overijssel welkom heette. Hij sprak de hoop uit dat het congres handvatten zou bieden om hobbels te nemen en oplossingen te bedenken waarvan op het vierde congres in 2022 de resultaten gedeeld zouden worden.
Vooraf zou je al voorzichtig kunnen stellen dat er veel positieve energie zit in het domein bouwen. We kunnen stellen dat de startfase van inspireren inmiddels plaats maakt voor doen. Getuige deze prachtige brochure die handvatten biedt om precies de goede natuurlijke dingen te doen in je eigen bouwproject.
Bij alles wat je doet de natuur een plek geven
Dagvoorzitter Maurits Groen ging na het welkomstwoord van Heidema in gesprek met Gedeputeerde Gert Harm ten Bolscher en met Franc van der Steen van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Ten Bolscher vertelde over welke rol natuur in zijn leven speelt: “Voordat ik gedeputeerde bij de provincie werd was ik werkzaam bij een adviesbureau. In die rol werkte ik bijvoorbeeld samen met architecten met wie ik samen keek naar hoe we gebouwen groen konden maken. Daarnaast heb ik veel met groene schoolpleinen gedaan. Iets dichterbij huis kies ik in mijn tuin voor planten die insecten en vlinders aantrekken. Prachtig om te zien dat die keuze werkt.”
In zijn huidige werk probeert Ten Bolscher om bij alles wat hij doet de natuur een plek te geven. Bijvoorbeeld bij de grote woningbouwopgave waar de provincie voor staat. “Hoe mooi is het om in de woonomgeving groen een plek te geven. Dat is goed voor de biodiversiteit en goed voor de bewoners.”
Met Natuur voor Elkaar timmert provincie Overijssel hard aan de weg als het gaat om het onder de aandacht brengen van natuurinclusief bouwen. “Het doel is om natuur dichterbij de mensen te brengen, en dan met name de natuur buiten de natuurgebieden om. Ik denk aan groene schoolpleinen, recreatiegebieden, natuur in de gezondheidszorg. Zo verbinden we de natuur met de inwoners van onze provincie.”
Op landelijk niveau is nog wel eens ingewikkeld om natuurinclusief bouwen de standaard te maken, signaleert Maurits Groen. “Het woord borgen komt vaak terug. Waarom is dat zo nodig en welke knelpunten kom je hierbij tegen?”
Van der Steen reageert: “We krijgen signalen vanuit de bouwwereld dat het best taai gaat. Aan de overheid om meer mogelijk te maken. Het ontbreekt nog aan de integratie van beleid. Er is weinig kennis beschikbaar en het komt niet door. Het Rijksprogramma richt zich bovendien op soorten en niet op biodiversiteit in brede zin.” Gelukkig worden er ook stappen gezet. “We hebben het Ministerie van BZK gevraagd om te kijken hoe het Bouwbesluit kan bijdragen en we kijken naar het ontwikkelen van een groennorm. Uiteindelijk is het een samenspel.”
Op naar een basiskwaliteit voor de natuur
Na de opening van het congres was het tijd om dieper op de inhoud in te gaan. “Je wil niet pas in actie komen als het te laat is”, zo start Jip Louwe Kooijmans van de Vogelbescherming zijn keynote. Hij pleit voor een basiskwaliteit van het landschap. “Door strengere bouwregelgeving en ruimtelijke ordening zijn onze steden minder gevarieerd geworden en daardoor zijn soorten verdwenen.” Vijftien jaar geleden kwam de huismus al op de Rode lijst en intussen verdwijnen ook steeds meer andere ‘gewone diersoorten’ uit onze omgeving.
Deze basiskwaliteit voor de natuur moet een minimale norm worden om ‘de algemene soort algemeen te houden’, zegt Louwe Kooijmans. Dit bestaat uit drie lagen: het milieu, inrichting en beheer. Door deze drie lagen integraal te benaderen – “Want de natuur is overal”, aldus Kooijmans – kun je een minimale kwaliteit nastreven. “Wegen hebben bermen, water heeft oevers. Beheer dat ecologisch zodat je verbindingszones creëert én geld bespaart.” Bovendien kunnen we dit morgen al anders doen. “Tegelwippen is een goede eerste stap, maar er ligt ook een grote woonopgave. Gemeentes en provincies kunnen een minimale kwaliteit voor vergroening in omgevingsplannen al gewoon vastleggen.”
Het is bovendien iets voor iedereen, sluit Kooijmans af. “Moeten we wachten tot het integraal te organiseren is? Nee. Er zijn minimale handelingen die we met elkaar kunnen verrichten, voor onszelf en voor de dieren om ons heen. We weten dat het moet. Het is slechts een kwestie van beginnen.” Meer over Kooijmans’ visie op een basiskwaliteit voor de natuur lees je in dit interview.
Werklandschappen van de toekomst
Jelle de Jong (IVN) en Mark van Mast (Parkmanager Bedrijventerreinen Deventer) gingen samen in op het belang van natuurinclusieve bedrijventerreinen. “We willen de werklandschappen van de toekomst creëren. Van grijs en onaantrekkelijk naar groen-blauwe gebieden”, aldus Jelle de Jong. “Het doel is om 1000 bedrijventerreinen te vergroenen en met Jacco Vonhof, voorzitter van MKB Nederland, hebben we een goede ambassadeur.” Mark van Mast ondersteunt de ambitie van Jelle de Jong. “Maar op bedrijventerreinen leven ook andere prioriteiten. Die kunnen het verhaal van Jelle helpen verwezenlijken. Zo kampen veel bedrijven met een personeelstekort. Een aantrekkelijke werkomgeving kan daarin helpen. Verder hebben we te maken met ruimtetekort. Met herontwikkelingen kunnen we meer ruimte creëren en tegelijkertijd vergroenen.”
“Ga het gesprek aan, ook met je buren. Vertel ze niet wat ze moeten doen, maar verleid ze. Wat hebben zij nodig?”
Jessica Winter, beleidsontwikkelaar bij Provincie Overijssel
Hoe vermijden we een CO2-lockdown?
Innovator Jan Willem van de Groep deelde tijdens het congres een verontrustende boodschap: “Als we in de bouwsector doorgaan met wat we doen, is binnen acht jaar ons CO2-budget op. In dat geval is er maar één oplossing: een CO2-lockdown.” We moeten dit voorkomen, zegt hij, door het accent te leggen op biobased materialen. Met deze materialen kunnen we de biodiversiteit herstellen, onze CO2-footprint verlagen, mensen gezonder laten leven en nog veel meer.
Een van de belangrijkste voordelen van biobased materialen is de wijze waarop ze CO2 uit de lucht halen en opslaan. “Zo krijg je een CO2-negatieve footprint”, zegt Van de Groep. “Dat effect wordt echt miskend, want het levert een aanvullend voordeel: je verdrinkt de CO2-positieve footprint die er zou zijn als je CO2-intensieve materialen had gebruikt.” Dat biobased materialen zoals hout bij de end-of-life worden verbrand en dus weer CO2 uitstoten, is volgens Van de Groep ook een fabel. “We willen een 100 procent circulaire economie in 2050. Dat betekent ook geen afval en dus geen verbranding meer. Die discussie kunnen we afserveren.”
Van de Groep roept dus op om te bouwen met biobased materialen. Dat kan hout zijn, maar er doen zich steeds meer andersoortige materialen voor: hennephout, lisdodde, stro, et cetera. “Ik kan mij bovendien niet voorstellen dat je met deze materialen natuurinclusief bouwen niet als uitgangspunt neemt voor ieder ontwerp”, zegt hij. Wat er nu moet gebeuren, is vertrouwen kweken bij boeren en bouwers om de ketens met elkaar te verbinden, concludeert hij. “Er vindt al een enorme golf plaats in de bouwsector. Haak daarop aan, dan stap je over veel opgeworpen drempels vanuit de CO2-intensieve industrie heen.”
Verdieping
Na de keynotes was het tijd voor de lunch. Aglaia Bouma verzorgde een leuke lezing over het belang van insecten en hun nuttige taken in de natuur. Daarna volgden de verdiepende parallelsessies. Een keur aan sessies over uiteenlopende onderwerpen. Inspirerende projecten, praktische werksessies, kennisdeling en nog veel meer. Omdat het niet mogelijk was om alle sessies bij te wonen komen de replays binnenkort online te staan op www.congresnatuurlijk.nl
Visie, lef en doorzettingsvermogen
Maurits Groen, ondernemer rondom milieu- en ontwikkelingsvraagstukken, sloot het Congres Natuurlijk door nogmaals het doel van de dag te benoemen: “Dat het begrip natuurinclusief bouwen een pleonasme wordt, iets wat je integreert in alles wat je doet.” Volgens Groen zitten we in ‘een versnelde evolutie’ waarin landbouw en bouw met elkaar worden verweven, ten goede van mens en natuur. Hij vergelijkt deze ontwikkeling met de gebeurtenissen uit de documentaire Beyond Zero, die vertelt over het inzicht dat oprichter Ray Anderson van Interface opdeed bij het lezen van Ecology of Commerce. Dit leidde hem ertoe zijn extreem vervuilende bedrijf te verduurzamen tot op het punt dat het met biobased materialen een positieve bijdrage levert aan de wereld.
Dit is niet makkelijk. Ook Anderson stuitte op veel weerstand, maar zelfs dit productiebedrijf wist 180 graden te draaien. “Het is een ontroerend voorbeeld van hoe zelfs de meest onwaarschijnlijke bedrijven met visie, lef en doorzettingsvermogen kunnen verduurzamen.” Ook in Nederland zijn partijen geweest die hun koers hebben veranderd, met groot succes als gevolg. Denk aan Coen van Oostrum, alsook bedrijven zoals Vibers en Solarge. “Neem voorbeeld aan deze bedrijven”, is dan ook Groens tip aan natuurinclusief Nederland.
Om die reden sluit Groen het congres af met de woorden: “We kunnen al aan de slag. Niet overmorgen of zelfs morgen, maar vandaag al.”
Agenda Natuurinclusief
Tot slot sprak Jessica Winter, beleidsontwikkelaar bij Provincie Overijssel, de ambitie uit om in 2050 heel Nederland natuurinclusief te hebben gemaakt. Niet door allerlei domeinen te dwingen, maar door ze er ‘rijp’ voor te maken. “Natuurinclusief is niet iets wat alleen hoort bij vaklui”, zegt ze. “Laten we dus kijken hoe wij in staat zijn om dat te delen met mensen door uit onze bubbel te komen. Ga het gesprek aan, ook met je buren. Vertel ze niet wat ze moeten doen, maar verleid ze. Wat hebben zij nodig?”
Provincie Overijssel doet dit mede via de Agenda Natuurinclusief. Via dit initiatief geven diverse partijen het gedachtegoed mee aan overheden om de natuurinclusieve bouwwereld een stap verder te brengen. Benieuwd? Volg het proces via Agendanatuurinclusief.nl.
Persoonlijk Manifest
Gedurende het congres werkten deelnemers én organisatie aan hun persoonlijke manifest. Op de vraag ‘Waar ga jij morgen mee aan de slag’ vulden tientallen congresgangers hun antwoorden in. In het Inspiratiemagazine Natuurinclusief Bouwen dat in het voorjaar van 2022 uitkomt geven we hier een vervolg aan. Heb jij je Persoonlijke Manifest nog niet ingevuld? Of ben je benieuwd wat de voornemens van anderen zijn en wil je meehelpen en/of reageren? De padlet staat nog open!
Meer dan een congres
Natuurlijk 2021 is meer dan alleen het congres op 18 november. In aanloop naar het evenement vond op 11 november de eerste editie van het DuurzaamheidsDebat plaats. Tine Hens, Marjan Minnesma en Maarten van Dongen gingen met elkaar in gesprek over vooroordelen die leven rond het klimaat. Aanleiding voor het gesprek was het boek ‘Het is allemaal de schuld van de Chinezen’ van Tine Hens, waarin ze dooddoeners onderuit haalt. Het gesprek is hier terug te kijken.
Op 3 februari 2022 gaan we op excursie! De Spoorzone in Zwolle ondergaat de komende jaren een grote metamorfose: van kantorenlocatie naar een levendige woon-, werk en leeromgeving. Bovendien liggen er plannen voor een bijzondere passerelle over het spoor, een loopbrug in de geest van de New Yorkse High Line. De excursie op 3 februari duurt ongeveer van 09.00 - 11.30 uur en bestaat uit een ochtendprogramma met tour en schetssessie in de Spoorzone, waarbij we op zoek gaan naar ideeën voor natuurinclusieve gebouwen. We gaan schetsen op een casus met een bestaand gebouw (transformatie kantoren naar wonen) en een casus met nieuwbouw. Interessant voor architecten, projectleiders, ontwikkelaars en ontwerpers. Inschrijven is gratis en doe je hier.