Branded Content
Circulair ontwerpen, wat is dat?
Door: Bas Wallert, Bureau Stoep
Circulair ontwerpen is een veelgehoorde term in de groene wereld. Onlangs vertelde een dame mij op Vakbeurs Openbare Ruimte: ‘Wij willen alleen nog maar circulair meubilair in onze gemeente.’ Wat houdt dat eigenlijk in en wat moet je daarvoor doen?
Wij krijgen regelmatig de vraag of wij circulaire ontwerpen kunnen maken voor producten in de openbare ruimte. Dat is natuurlijk een mooie uitdaging waar wij ons graag mee bezig houden, maar een circulair ontwerp vraagt zowel toewijding van de ontwerper als van de opdrachtgever en staat nog in veel opzichten in de kinderschoenen.
Hoewel er hard wordt gewerkt aan de toegankelijkheid van gebruikte materialen, zijn veel materialen momenteel nog nauwelijks beschikbaar. Ook de prijs van circulaire producten is niet per definitie lager. Ondanks dat het gebruikte materialen zijn, kost het vaak meer moeite om de materialen te verkrijgen of herbruikbaar te maken dan bij nieuwe materialen.
Dan zijn er nog de vragen als: Hoelang moet de nieuwe configuratie van gebruikte materialen meegaan? Krijg je met dit circulaire product een waardig alternatief voor een nieuw product? Is het een structurele oplossing voor het probleem of een lapmiddel? In sommige gevallen is er geen bevredigend antwoord te geven, maar zoals bij veel nieuwe ontwikkelingen moet er een eerste stap worden gemaakt.
Een circulair ontwerp bestaat uit zes verschillende onderdelen. Die gelden natuurlijk ook voor het ontwerpen van producten in de buitenruimte. Daarom een korte toelichting om deze punten inzichtelijk te maken:
1. Emotionele betrokkenheid
Als je een product ontwerpt waarmee de gebruiker een band opbouwt, is de kans groter dat het product z’n volledige technische en economische levensduur volbrengt. Het maakt de wil om de levensduur van het product te verlengen groter, waardoor men de producten vaker wil onderhouden en repareren. Als voorbeeld zou je het ‘Amsterdammertje’ kunnen nemen, een paaltje dat onafscheidelijk verbonden is met de stad Amsterdam. De kans dat dit paaltje een langere levensduur heeft dan ieder ander paaltje in Nederland is daarmee enorm vergroot. Het loont dus om producten in de buitenruimte te kiezen/ontwerpen waar de gebruiker een band mee opbouwt en trots op is dat het in zijn of haar wijk of stad staat.
2. Duurzaam ontwerpen
Met een duurzaam ontwerp wordt een product bedoeld waarbij de technische en economische levensduur optimaal op elkaar zijn afgestemd. Daarmee wordt minimale energie en materialen verspild. Voor samengestelde producten kan dat lastig zijn. Het is dan goed om de onderdelen die langer meegaan zo te kiezen dat ze makkelijk hergebruikt kunnen worden. Als voorbeeld kun je denken aan een afvalbak. Veel gemeentes investeren voor lange termijn in een ophaalsysteem dat is gekoppeld aan een volume van een afvalbak. Je kan er dan voor kiezen om een binnenbak te gebruiken die ook toegepast kan worden op toekomstige bakken zodat de buitenkant kan veranderen, terwijl de binnenkant gelijk blijft.
3. Standaardisatie
Standaardisatie wordt bij veel gemeentes al ondergebracht in het handboek voor de openbare ruimte. Daarin worden alle producten vastgelegd die binnen een gemeente toegepast mogen worden. Echter zou je nog een stap verder kunnen gaan door onderdelen binnen deze producten ook te standaardiseren. Denk bijvoorbeeld aan de latten van een lattenbank: deze zouden voor alle banken gelijk kunnen zijn. Zo kan het frame in vorm en prijs variëren maar worden wel op alle banken dezelfde latten gebruikt. Daarmee kan je ook makkelijker het gat opvangen tussen de technische en economische levensduur van producten.
4. Onderhoud en reparatie
Producten voor de buitenruimte moeten altijd onderhouden worden. Dat bepaalt voor een deel de vorm en het materiaalgebruik, waar in het ontwerp al rekening mee moet worden gehouden. Als er weinig tot geen budget is voor onderhoud kan men kiezen voor materialen die weinig onderhoud vergen, zoals cortenstaal, aluminium, RVS of composiet. Qua vormgeving kan je onder andere rekening houden met oppervlaktestructuren tegen vuil of graffiti. Het klinkt misschien als vanzelfsprekend, maar we zien nog te vaak dat er keuzes worden gemaakt met de hoop dat onderhoudsbudgetten in komende jaren gelijk blijven of dat men zwicht voor de schoonheid van een nieuw product dat na een aantal jaar z’n schoonheid heeft verloren.
Daarnaast is het belangrijk dat de producten makkelijk te demonteren zijn voor onderhoud of hergebruik. Denk daarbij aan een hekwerk op een brug: als een auto tegen een baluster rijdt, is het belangrijk dat alleen die baluster wordt vervangen en niet het gehele hekwerk.
5. Aanpassen en opwaarderen
Met aanpassen en opwaarderen voorkom je dat een product vroegtijdig wordt vervangen. Hoewel het niet altijd van toepassing is, zijn er situaties waarin vooraf investeren achteraf loont. Denk aan een brug die in het ontwerp al is voorbereid om in de toekomst beweegbaar te worden, of lichtmasten met een voorziening voor toekomstige alternatieve energievormen.
6. Demontage en hergebruik
Demontage en hergebruik maken onderdeel uit van voorgaande punten, maar je kan ook denken aan het hergebruiken van materialen zodat er nieuwe producten ontstaan. Dit punt wordt vaak gezien als het ‘circulair ontwerpen’; we hebben een boom, dat wordt een bank en vervolgens een speeltoestel. Of een lichtmast die wordt hergebruikt als klimopzuil.
Belangrijk bij het ontwerpen is dat afzonderlijke onderdelen gemakkelijk te demonteren zijn, zodat er kale producten overblijven waar een nieuwe functie voor kan worden gezocht. Je kan je voorstellen dat een product waar alles aan vast is gelast een minder makkelijk object vormt om te hergebruiken dan een product dat bestaat uit losse onderdelen.
Genoeg om rekening mee te houden bij het ontwerpen van ‘nieuwe’ producten voor in de buitenruimte. Wat vast staat, is dat het loont om vooraf stil te staan bij de mogelijkheden voor de toekomst en breder te kijken dan ieder product afzonderlijk.
Bureau Stoep
070 75 60 240