Toegankelijk vanaf het begin
Auteur: Denise Janmaat, directeur Nederlands Instituut voor Toegankelijkheid
Het rendement van een project kan altijd verder worden geoptimaliseerd. De vraag is niet alleen hoe, maar ook tegen welke prijs en met hoeveel inspanning. Een kijkje in de keuken om mogelijkheden en kansen te zien en benutten.
Veranderende eisen en regelgeving
Voor menig ontwikkelingsproject is het een grote uitdaging om met alle wensen, eisen en regelgeving rekening te houden. Vooral omdat die soms ook keihard conflicteren. Dan wordt het schipperen en lever je vaak in op het resultaat en rendement.
Zo levert duurzaam bouwen over het algemeen dikkere, goed geïsoleerde gevels op. Daardoor ontstaat aan de binnen- of buitenzijde bij de ramen vaak een nis. Aan de buitenzijde wil men zo’n nis liever niet, want er kan in gehangen worden, het vervuilt, etc. Aan de binnenzijde wordt het raam door diezelfde nis meestal minder goed zelfstandig bedienbaar, bijvoorbeeld voor een rollatorgebruiker of rolstoeler. Die reikt niet zo makkelijk meer naar de raambediening en als er ook nog een radiator voor zit wordt het praktisch onmogelijk. Daarmee komt de toegankelijkheid in het geding en dat is naast het duurzaam bouwen een ander belang dat tegenwoordig conform de regelgeving recht moet worden gedaan. Het is slechts een voorbeeld van de conflicterende belangen, die uitdagingen opleveren in de ontwerpfase.
Is dat erg? Nee, maar het is wel van belang dat al bij het opstellen van het Programma van Eisen in beeld is dat hier een dilemma op tafel ligt waarover met elkaar gesproken en gebrainstormd te worden. In deze vroegste fase van het project levert het vooral mogelijkheden op. In latere fases wordt het steeds lastiger om alle belangen nog in lijn te brengen of er goede oplossingen voor te vinden.
Het is enorm wennen om al in de vroegste fase van het project van alle aandachtsgebieden de input te genereren en het in elkaar te vlechten. Toch levert het direct de eerste winst op.
Invlechten meerdere disciplines
Het opstellen van een Programma van Eisen is hét moment om te waarborgen dat het hogere rendement van het project haalbaar is. Immers, in die vroege fase is het van belang dat alle wensen, verlangens en eisen worden geïnventariseerd. Door op dat moment de bijdragen van zoveel mogelijk professionals in te vlechten, wordt direct gerealiseerd dat kansen en mogelijkheden optimaal benut kunnen worden.
Niet alleen kunnen op dat moment door hen verdiepende vragen worden gesteld die eraan bijdragen om het programma van eisen zo specifiek mogelijk te verduidelijken, maar bovendien draagt de kennis en ervaring van de gespecialiseerde professionals ertoe bij dat innovaties en marktontwikkelingen al direct kunnen worden meegenomen. Daarnaast worden door deze werkwijze ontdekt welke synergie er mogelijk is en worden de kansen optimaal benut.
Als voorbeeld noem ik graag een project waarin op het allerlaatste moment voor de inrichting van de openbare ruimte bij een nieuw gebouw qua toegankelijkheid een advies werd aangevraagd.
De analyse leerde, dat de opdracht om de openbare ruimte toegankelijk in te delen mede uitdagend was doordat in het Programma van Eisen niet duidelijk was geformuleerd welke eisen er door de diversiteit aan gebruikers van het gebouw aan de openbare ruimte gesteld werden. Heel specifiek ontbraken de eisen aan veiligheid, toegankelijkheid en het respecteren van bepaalde historische waarden.
Daardoor waren er voor de inrichting van het gebouw keuzes gemaakt die niet bleken aan te sluiten bij de mogelijkheden van de openbare ruimte. Dan is de consequentie dat het in zo’n late fase van het project ‘passend’ gemaakt moet worden, terwijl het natuurlijk veel fijner, efficiënter en minder stressvol zou zijn als dat allemaal vloeiend in elkaar zou vallen. Je doet immers bij ‘passend’ maken altijd concessies, die niet nodig zijn als je er vanaf het begin rekening mee kunt houden. Voor deze situatie in dit project leidde het weliswaar tot een acceptabele oplossing, doch had voorkomen kunnen worden dat er Arbotechnisch meer wordt geëist van de gebruikers dan noodzakelijk en dat logistiek gezien de situatie veel minder efficiënt is en daardoor extra tijd en geld kost. De kosten van de Arbotechnische en logistieke inefficiëntie komen jaarlijks in de exploitatie terug en worden niet toegerekend aan de ontwikkeling. Door zowel de toegankelijkheids- als logistieke eisen en wensen in de voorbereiding van dit project mee te nemen, had er een ander Programma van Eisen gelegen en waren er andere keuzes gemaakt in het ontwerp.
Wat weet je en wat niet?
De vraag rijst wat je in de fase van het samenstellen van het Programma van Eisen moet weten om met al die facetten rekening te kunnen houden. Daarom helpt het om een checklist te maken waarin alle onderwerpen naar voren komen die van belang zijn. Het is eigenlijk een lijst van alle elementen die in het totale proces aan de orde komen, doch nu in een vroege fase meegenomen worden om te bezien op welke wijze zij benoemd moeten zijn in het PvE.
Nog een voorbeeld ter verduidelijking. In de gemeente waar een nieuw gemeentehuis werd gebouwd, heeft men aan de randen van het plein parkeerplaatsen gesitueerd. Het zijn langsparkeerplaatsen. Eén van die parkeerplaatsen is bestemd voor gehandicapten. De parkeerplaatsen zijn gescheiden door bomen met verhoogde boomkransen. Alle parkeerplaatsen hebben dezelfde afmeting. Aan de rand van het plein zijn de lantaarnpalen geplaatst op korte afstand van de parkeerplaatsen. De praktijk is nu dat de gehandicapten-parkeerplaats door de boomkransen weinig tot geen ruimte biedt om aan de achterzijde van de auto een rolstoel in of uit te laden. Bovendien staat er een lantaarnpaal met het verkeersbord E6 (gehandicaptenparkeerplaats) precies in het midden van de binnenste lange zijde.
Dit betekent dat wanneer het zijportier aan de passagierskant wordt geopend, deze tegen de lantaarnpaal aan komt. Er wordt nu dus elke dag geworsteld door mensen met een beperking met het parkeren en uitladen van hun hulpmiddel en tevens door hen en overige bezoekers die een lantaarnpaal moeten zien te ontwijken bij het uitstappen.
Zou er in het Programma van Eisen zijn opgenomen dat elke parkeerplaats een vrije ruimte naast de auto moet hebben voor in- en uitstappen en dat de gehandicapten-parkeerplaats vrij bereikbaar moet zijn aan alle kanten met 1,5 m ruimte, dan zou de afmeting van de gehandicaptenparkeerplaats groter zijn geweest, zou er voor in de grond verzonken boomkransen gekozen zijn en zou de verdeling van de lantaarnpalen zo gekozen zijn dat die nooit het openen van de deuren van een auto zouden kunnen blokkeren.
Het lijken open deuren, want het staat natuurlijk ook deels in regelgeving en richtlijnen beschreven, maar de praktijk leert dat het veel tijd en geld scheelt als deze criteria in het Programma van Eisen worden opgenomen en er consensus over wordt bereikt. Dan hadden alle professionals hun inbreng gehad in de ‘papieren fase’ en had de ontwerp- en uitvoeringsfase telkens vooral een bondige toetsing door iedere specialist kunnen zijn in plaats van lange discussies en extra advieskosten om problemen op te lossen.
Nu het project al gerealiseerd is, is het kostbaar om de parkeerplaatsen opnieuw in te delen, boomkransen te veranderen en de straatverlichting te verplaatsen en bestaat deze onhandige en risicovolle situatie inmiddels al jaren.
Samen sterk
In sommige gemeenten wordt er al voor gekozen om alle disciplines al in de vroegste fase van de ontwikkeling van een wijk of project mee te laten denken. Door de kennis en kunde te bundelen, wordt het project optimaal ontwikkeld en uitgevoerd en wordt tijd en geld bespaard. Dat betaalt zich na realisatie terug, omdat ook de beheerder één van de professionals is die aanschuift en de kostenbesparing op langere termijn borgt. Met een tevreden opdrachtgever en vooral tevreden gebruikers als resultaat.