Project

Innovatie aan de wieg van klimaatbestendige straat in Enschede

‘De waterproblematiek heeft alles te maken met de geografische ligging van Enschede’

Door: Manon van Ketwich

Bewoners en ondernemers in de Oldenzaalsestraat in Enschede hebben eens in de zoveel tijd te maken met wateroverlast, soms met flinke schade tot gevolg. Reden voor de gemeente om de straat flink op de schop te doen. Het resultaat is bijzonder te noemen, zowel onder als boven de grond.

Heb je net een nieuwe vloer in je winkel gelegd, zorgt een fikse overstroming ervoor dat je alles weer in de prullenbak kunt gooien. Zonde van het geld natuurlijk. Bovendien levert het een hoop frustratie op bij de bewoners en ondernemers van de Oldenzaalsestraat in Enschede, aan de rand van de binnenstad. Omdat forse regenbuien steeds vaker voorkomen, was het zaak voor de gemeente om iets aan de waterproblematiek te doen.

“Deze straat is een van de tien locaties in de stad waar de urgentie het hoogst is”, vertelt Koen Wagelaar. Hij is als ontwerper water en adviseur waterhuishouding werkzaam bij de gemeente Enschede. “Enkele jaren geleden hebben we een klimaatstresstest gedaan en daar kwam inderdaad uit dat onder meer in deze straat de nood het hoogst is. Overigens is deze problematiek niet iets van de laatste paar jaren. Ook vroeger al had deze straat te maken met wateroverlast.” Wagelaar illustreert het aan de hand van een zwart-witfoto, waarop een man met de benen in de lucht door het water fietst.

‘We willen het water terugbrengen bij de bewoners door het zichtbaarder te maken’

Weinig oppervlaktewater

De waterproblematiek heeft alles te maken met de geografische ligging van Enschede. “We hebben in de stad met relatief veel hoogteverschil te maken”, vertelt Wagelaar. “Er is wel veertig meter hoogteverschil tussen het oosten en westen van de stad. We liggen als het ware tegen een stuwwal aan. Juist het centrum is vrij vlak, waardoor het water dat vanaf de stuwwal naar beneden stroomt zich in het centrum ophoopt. Bovendien hebben we in Enschede weinig oppervlaktewater, waardoor we overtollig water moeilijk kunnen afvoeren. Daarom hebben we in dit project ingezet op waterberging.”

Bij het project zijn veel verschillende partijen betrokken. Projectleider Annemiek van den Heuvel is verantwoordelijk voor de afstemming tussen alle verschillende stakeholders, terwijl landschapsarchitect Marina Eenschoten het ontwerp voor het maaiveld heeft gemaakt.

Eenschoten: “Het wegprofiel van de Oldenzaalsestraat leende zich goed voor het creëren van een waterberging. Het is een straat van wel 25 meter breed. Omdat het de ambitie van de gemeente is om minder sluipverkeer in de binnenstad te krijgen, konden we de weg versmallen. Bovendien willen we het water terugbrengen in de belevingswereld van de inwoners van Enschede, door water zichtbaarder te maken.” De gemeente koos mede daarom niet alleen voor een ondergrondse waterberging, maar ook voor wadi’s langs de weg die vollopen als er veel regen valt. De wadi’s vormen een groen lint met beplanting, wat weer goed is tegen hittestress en voor biodiversiteit.

Het wegprofiel van de Oldenzaalsestraat leende zich goed voor het creëren van een waterberging. © Hessel Bosch

Buis van pvc

Vanzelfsprekend zijn de wadi’s ook uit praktisch oogpunt nodig. Wagelaar: “We hebben berekend dat we tot 7.000 m3 aan water moeten kunnen bergen. Ondergronds kunnen we de helft bergen, de wadi’s moeten de rest opvangen.” De buis onder de grond is op zichzelf al bijzonder. Ze heeft een diameter van 2,5 meter. Gekozen werd voor een buis van glasvezel versterkt kunststof (GVK). De reden dat niet voor beton is gekozen, heeft te maken met de beperkte gronddekking op de buis. Bovendien is de wand van een GVK-buis gladder, wat zorgt voor minder vervuiling. Een bedrijf uit Zuid-Duitsland heeft de buis, die uit verschillende delen bestaat die in elkaar worden geschoven, geleverd. Van den Heuvel: “De buis trekt veel belangstelling, met name door de omvang. Bij excursies worden dan ook een heel aantal selfies genomen.”

De wadi's bergen zo’n 3.500 m3 aan water. © Hessel Bosch

Bij zware regenval stroomt het water vanaf de weg naar de ondergrondse buis. Is de buis vol, dan stromen de wadi’s onder. Bij elkaar kan er een hoeveelheid water geborgen worden die gelijkstaat aan de inhoud van drie Olympische zwembaden.

De gemeente greep het project aan om meerdere opgaven te stapelen. De stenige omgeving kon wel wat groen gebruiken. Tegelijkertijd was het project een mooie gelegenheid om de entree naar de stad mooier te maken. Het groene karakter van de wadi’s bood kansen voor het verminderen van hittestress en het verbeteren van de biodiversiteit. “Het ontwerp van de wadi’s is in samenspraak met de beheerder gemaakt”, vertelt Eenschoten.

“Zo hebben we gekozen voor bomen langs de weg. Het was even zoeken welke bomen geschikt zijn om in een wadi te kunnen gedijen. In eerste instantie zou je denken dat het boomsoorten moeten zijn die in het water moeten kunnen staan. Het tegendeel is waar: ze moeten juist met hitte kunnen omgaan, want het is vaker droog dan nat in de wadi.”

De buis onder de grond heeft een diameter van 2.5 meter. © Hessel Bosch

Bommen en granaten

De grootste uitdaging van het project zat in de planning. Voordat er überhaupt gestart kon worden met de werkzaamheden, moest eerst nog blijken of er geen archeologische vondsten gedaan werden en of er geen bommen en granaten in de grond zaten. “Die controle wordt ook gedurende het project telkens uitgevoerd. Omdat het verdacht gebied is, wordt tijdens het werk gezocht naar explosieven en werken we met een beveiligde graafmachine”, vertelt Van den Heuvel. Explosieven werden niet gevonden, wel kwam er hier en daar wat vervuiling aan het licht. “Vroeger was dit geen weg, er stonden woningen en wat fabrieken in de buurt. Toen namen ze het nog niet zo nauw met het milieu, vervuilende stoffen en afval werd gewoon onder de grond gestort”

“Het was een grote klus om alles op elkaar af te stemmen”, vertelt Van den Heuvel. “Het hele project hebben we in vijf fases opgepakt. Elk deel van de straat vertegenwoordigde één fase. In elke fase hanteren we dezelfde volgorde van werkzaamheden. Eerst worden de kabels en leidingen gelegd, vervolgens wordt het bestaande riool omgelegd en de buis aangelegd. Daarna is het warmtenet aan de beurt, waarna we bovengronds verder gaan met de aanleg van de wadi’s. Tot slot wordt de weg dichtgelegd.”

Al met al betekent het dat de straat er één tot anderhalf jaar uit ligt. Met name voor de ondernemers een vervelende bijkomstigheid. Van den Heuvel: “Het valt ons honderd procent mee hoe daarmee wordt omgegaan. Het project werd door iedereen enthousiast ontvangen.” Eenschoten vult aan: “Het project werd ook steeds groter, omdat steeds meer mensen aanhaakten. Zo wilde een projectontwikkelaar dat we een tuin in de stijl van de wadi’s inrichtten en klopte ook de koster van de kerk aan voor het aanleggen van de tuin van de kerk.”

Excursies

De gemeente stak veel tijd en energie in communicatie en voorlichting. Van den Heuvel: “We organiseren voor elke fase een excursie voor aanwonenden en ondernemers. Verder hebben we op de website van Enschede video’s gepubliceerd over de werkzaamheden. Dat we intens hebben ingezet op de communicatie heeft echt geholpen om iedereen mee te krijgen en heeft ervoor gezorgd dat er weinig strubbelingen waren bij overlast.”

Nut is al bewezen

Het waterprobleem zorgde ervoor dat het geld voor de herinrichting uit meerdere potjes kwam. Van den Heuvel: “We hebben onder meer financiering uit het gemeentelijk rioleringsplan gekregen. Vanuit de provincie en het Rijk kwam minder subsidie dan gehoopt, we hebben het grootste deel zelf voor onze rekening genomen.” Het resultaat is er niet minder door. Van alle kanten krijgt het projectteam positieve feedback. En, belangrijker nog, het waterbergingssysteem heeft zijn nut al bewezen. Wagelaar: “Deze zomer heeft de buis al halfvol gestaan!” Het water dat nu in de buis en de wadi’s stroomt, wordt vertraagd afgegeven aan het gemengd riool. In de toekomst is het de bedoeling dat het water gebruikt gaat worden om een nieuwe beek mee te vullen. Daarvoor moet eerst het riool afgekoppeld worden. De voorbereidingen hiervoor zijn al getroffen.